یک حکایت و هشت روایت از توبه ابراهیم ادهم

به‏کار گرفتن قصه و حکایت برای بیان آموزه های معنوی و تشریح مفاهیم بلند عرفانی از دیرباز، مورد توجه شاعران و نویسندگان فارسی‏زبان بوده است. در این میان، گاه با حکایت هایی روبه رو هستیم که به دلیل ظرفیت بالای ساختاری و مفهومی، روایت هایی مشابه و گاه گوناگون از آن ها ارائه شده است. حکایتتوبه ابراهیم ادهم ازجمله این حکایت ها است. چگونگی توبه ابراهیم ادهم در اغلب منابع عرفانی ذکر شده است؛ مستملی بخاری، ابوالقاسم قشیری، هجویری، خواجه‏عبدالله انصاری، عطار نیشابوری، مولوی، و کمال الدین حسین گازرگاهی در آثار خویشآن را روایت کرده‏اند. در این مقاله،این روایت ها با روش توصیفی تحلیلی مقایسه شده‏اند و از میان آن‏ها ساختار رواییهشت روایت و شباهت ها و تفاوت های آن‏هابه‏لحاظ میزان توجه به عناصر داستانی بررسی شده است. نتایج حاصل از این مقایسهمبین این نکته است که کنش های داستانی در روایت عطار نیشابوری بیش از سایر روایت ها است، صحنه پردازی تنها در روایتعطار دیده می شود، وشخصیت‏پردازی درتذکره الاولیاء برجسته تر از هفت روایت دیگر است؛ افزون بر این موارد،عطار و قشیری با استفاده از گفت وگو های متناسب و سازگار با موقعیت و منش شخصیت ها، بر نمایشی کردن روایت خود تاکیدی ویژه داشته اند.