بررسی نظریه «عرفی بودن زبان قرآن»

یکی از نظریه های مطرح در باب زبان قرآن، نظریه «عرفی بودن زبان قرآن» است. این مقاله به روش عقلی تحلیلی می کوشد تا حد ممکن، با توجه به ممیزات زبان عرفی، نظریه یادشده را تحلیل و ارزیابی کند. حاصل بررسی نشان می دهد که از میان تلقی های چهارگانه از عرفی بودن زبان قرآن، سه تلقی مردود و با اوصاف قرآن ناسازگار است که عبارتند از: 1. عرفی بودن به معنای «همزبانی قرآن با مخاطبان»؛ 2. عرفی بودن به معنای «تنزل بیان وحی در حد درک مردم عصر نزول»؛ 3. عرفی بودن به معنای «سخن گفتن وحی بر اساس انگاره های خلاف واقع». اما عرفی دانستن زبان قرآن به مفهوم «سود جستن قرآن از قواعد و خصایص زبان مخاطبان» امری معقول و قابل دفاع است. قرآن تنها در حوزه بیان احکام عملی، زبانش عرفی است، آن هم با شرط پیراسته بودن از نقایصی همچون مسامحه و سهل انگاری، اختلاف و ناهمخوانی، نازل بودن سطح مفاهیم و مطالب، اما زبان تمام آیات آن عرفی نیست. استفاده از مجاز، کنایه و استعاره در قرآن هم زبان آن را عرفی نمی کند. «به لسان قوم» بودن وحی قرآنی به معنای بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن نیست، بلکه به معنای انعکاس حوادث تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی جامعه عصر نزول در قرآن، به شکل گزینشی و بر مدار پالایش و تصحیح است.