تاملی در معنا و کارکرد واژه «آپادانا» در مجموعه های هخامنشی تخت جمشید و شوش

مجموعه تخت جمشید و آثار معماری دوره هخامنشی در شوش از مهم ترین آثار معماری پیش از اسلام در ایران است. تعدادی از این آثار در کتیبه ها با نام مشخصی معرفی شده اند. یکی از این نام ها «آپادانا» است که برای معرفی کاخ بزرگ شوش از زمان داریوش دوم به بعد در تعدادی از کتیبه ها به کار رفته است. به رغم ناشناخته بودن طرح کاخی در هگمتانه، آن نیز آپادانا نامیده شده است. نمونه تخت جمشید اگرچه کتیبه ای متضمن نام ندارد، الگوی همانند آن با شوش، پژوهشگران را مجاب کرد که آن را نیز آپادانا بنامند. پژوهشگران علت این نام گذاری را به طور عمومی وجود تالار ستون دار دانسته اند، اما به نظر می رسد که صرف داشتن تالار ستون دار نمی تواند دلیل کافی برای این نام گذاری باشد. از این روی در پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، که مواد آن با مطالعات اسنادی گردآوری شد، این موضوع بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که آپادانا معرفی الگویی است که طرح آن شاخص یک مربع نه بخشی «برون گرا» است. آپادانا گذشته واژه آپاتان در پارسی میانه و آبادان در پارسی نو، به معنای فراوان درود فرستادن و سلامت خواستن است که با ماهیت کارکردی آپادانا در جایگاه بارعام، عرضه پیش کش ها و سلامت خواستن نمایندگان سراسر امپراتوری برای شاهنشاه برابر است. پیشینه آن به کوشک های پاسارگاد و «دشت گوهر» بازمی گردد. در دوره های بعد نیز الگوی آن پذیرفته شد و تا سده های اخیر، با تغییرات اندکی در ساختار و نام، پایدار ماند. به یقین کارکرد آن در معماری هخامنشی تشریفاتی بوده و در مجموعه های این دوره بخش «بیرونی» شاهنشاهان به شمار می رفته است.