غربالگری اسانس و عملکرد آنتی اکسیدانی جمعیت های خودروی گیاه دارویی (Satureja bachtiarica Bunge.) در غرب ایران به جهت شناسایی کموتایپ های بهینه از گیاه

این پژوهش با هدف ارزیابی عملکرد، تنوع فیتوشیمیایی اسانس و فعالیت آنتی اکسیدانی کموتیپ های مختلف گیاه مرزه بختیاری از رویشگاه های مختلف و شناسایی کموتایپ بهینه به عنوان رقم زراعی طی سال های 1389 و 1390 انجام شد. اندام های هوایی و گلدار هشت جمعیت از مرزه بختیاری (Saturejabachtiarica Bunge.) از نقاط مختلف استان های ایلام، گیلان غرب و یک نمونه کشت شده در گلخانه دانشگاه ایلام جمع آوری گردید. اسانس گیری با استفاده از دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر)، آنالیز مواد موثره اسانس ها با استفاده از GC و GC/MS و عملکرد آنتی اکسیدانی نیز با استفاده از روش DPPH ارزیابی گردید. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین جمعیت ها از نظر عملکرد، ترکیب فیتوشیمیایی و میزان فعالیت آنتی اکسیدانی اسانس اختلاف معنی داری وجود داشت. بیشترین و کمترین عملکرد اسانس به ترتیب مربوط به منطقه شلم (43/1 درصد) و گلخانه (44/0 درصد) بود. عمده ترکیبات اسانس گیاه شامل تیمول (30/87-28/39 درصد)، پارا- سیمن (63/15-30/0 درصد)، گاما-ترپینن (71/04-14/2 درصد) و کارواکرول (41/0-8 درصد) بودند. رتبه بندی جمعیت ها بر اساس دو مولفه اول نشان داد که بیشترین تنوع فیتوشیمیایی مربوط به جمعیت شلم بود. جمعیت های مناطق شلم، سورگه، کبیرکوه و قلارنگ از نظر خواص فیتوشیمیایی در مقایسه با بقیه جمعیت ها شباهت بیشتری نشان دادند. تجزیه کلاستر بر اساس درصد اجزای تشکیل دهنده اسانس،جمعیت ها را به سه کموتایپ مختلف تفکیک نمود. بالاترین و پایین ترین میزان فنل کل به ترتیب 91/0±5/292 (قلارنگ) و 08/1±04/194 (گردکان) میلی گرم پیروکتکول در میلی لیتر اسانس بود. فعالیت آنتی اکسیدانی جمعیت ها از 45/0±8/73 (بدره) تا 9/0±1/59 (گلخانه) درصد متغیر بود. بالاترین و پایین ترین میزان IC50 به ترتیب 67/0 و 40/0 میلی گرم بر میلی لیتر بود که در مقایسه با BHT (mg/ml11/0=IC50) رادیکال زدایی قابل قبولی داشتند. در پایان جمعیت های سورگه، قلارنگ، شلم، کبیر کوه، رنو و بدره (کلاستر دوم) به عنوان کموتایپ برتر جهت فرایند اهلی سازی معرفی گردید.