راهبردهای گذار از کشاورزی رایج به پایدار در ایران - جایگزینی نهاده ها و طراحی بوم نظام کشاورزی

با بهبود کارایی مصرف نهاده ها در بوم‏نظام‏های کشاورزی، جایگزینی نهاده های بوم سازگار با نهاده های شیمیایی به عنوان دومین گام و طراحی مجدد بوم‏نظام‏های زراعی به عنوان آخرین مرحله در گذار از کشاورزی رایج به پایدار مطرح می‏باشند. به منظور ارزیابی وضعیت نظام‏های زراعی کشور، 223 پژوهش و مطالعه انجام گرفته در سطح کشور در زمینه های مختلف از نظر جایگزینی نهاده ها و طراحی بوم‏نظام‏های زراعی مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به این که در کشاورزی پایدار بیشتر کارکردهای چندگانه بوم‏نظام‏ها مدنظر می‏باشد، در این مطالعه سعی شده است جنبه های چند کارکردی مدیریت‏های مختلف در زمینه جایگزینی نهاده ها مورد ارزیابی قرار گیرد. کارکردهای مورد مطالعه در این پژوهش شامل بهبود خصوصیات بیوفیزیکوشیمیایی خاک، مدیریت بوم سازگار آفات و بیماری ها، کاهش مصرف انرژی و افزایش تنوع زیستی با استفاده از رهیافت های مدیریتی بوم سازگار می‏باشند که در قالب مدیریت‏های مختلف از قبیل استفاده از کودهای آلی و بیولوژیک، مدیریت بقایای گیاهی، استفاده از ویژگی های دگرآسیبی گیاهان، شخم‏های حفاظتی، تناوب زراعی و کشت مخلوط مطرح می‏باشند. در بخش طراحی، بر مبنای آگاهی و دانش حاصل از پژوهش‏های نظری و عملی، بوم‏نظام کشاورزی پایدار طراحی و بازآفرینی شد. در طراحی مدیریت آب و خاک، آب در مقیاس چرخه های بزرگ در نظر گرفته شد و در مورد خاک تاکید بر تغذیه خاک به جای تغذیه گیاه صورت گرفت. در مدیریت آفات به جای کنترل به بینش مدیریت آفات توجه شد و در مدیریت تنوع، مفهوم تنوع فراتر از گونه های زراعی مدنظر قرار گرفت و گونه های گیاهی غیر زراعی، گونه های جانوری و تنوع زیر خاک را نیز در نظر گرفت. رهیافت‏های تخفیف و سازگاری در رابطه با تغییر اقلیم و همچنین تدریجی کردن دوره گذار از رایج به پایدار به منظور به حداقل رساندن مخاطرات مالی برای کشاورزان نیز از جمله مواردی است که در طراحی بوم نظام مورد توجه قرار گرفت. به طور کلی، علی رغم این که در بخش جایگزینی نهاده های بوم سازگار به جای نهاده های رایج پژوهش‏های مختلفی در ایران انجام گرفته است ولی سیاست گذاری‏ در انتقال این راهبردها به مزارع ضروری است. گرچه از نظر طراحی بوم‏نظام زراعی بوم سازگار پژوهش‏های منسجمی در این زمینه صورت نگرفته است، ولی وجود نتایج کافی برای دو مرحله اول و دوم (افزایش کارایی نهاده ها و جایگزینی آن ها) می‏تواند مبنایی برای این مرحله باشد. بنابراین در مرحله آخر گذار به کشاورزی پایدار باید مطالعات عمیقی در سطح بوم‏نظام بر اساس پتانسیل هر منطقه انجام شود.