تاویل و تفسیر معانی نمادین نقش مایه ماهی در قالی های دوره صفویه با نظر به مثنوی معنوی مولانا

یکی از نقوشی که در آثار هنری ایران از دیرباز تا کنون به کار رفته، نقش مایه ماهی است. ماهی علاوه بر زیبایی فوق العاده در فرم، دربردارنده معانی عمیق و نمادینی است که موجب شده هنرمندان در دوره های مختلف به ترسیم و خلق دوباره آن بپردازند. از جمله این آثار هنری، قالی های دوره صفویه است. ماهی علاوه بر نقش مهمی که در باور ایرانیان باستان و اساطیر شان داشته، در فرهنگ و اعتقادات اسلامی نیز از جایگاه خاص و قابل تاملی برخوردار است. از آنجایی که مولانا در مثنوی معنوی تفسیر خاصی از معانی نمادین ماهی ارائه داده است، در این مقاله کوشیده شده تا معانی نمادین نقش مایه ماهی در قالی های صفویه با نظر به تفسیر مولانا مورد بررسی قرار گیرد. لذا پاسخ به سوالات زیر، مورد نظر بوده است: (1) ماهی در اعتقادات ایرانیان باستان و قرآن، چه جایگاهی دارد؟؛ (2) ماهی در مثنوی معنوی، حاوی چه مفاهیم نمادینی است؟ و (3) نقش مایه ماهی در قالی های صفویه با نظر به مثنوی معنوی، چه مفاهیم نمادینی را در خود گنجانده است؟ به طور کلی، این نقش مایه حامل معانی نمادین گوناگونی همچون عارف و سالک حقیقت، انسان کامل و انسان بهشتی است و گاه معنایی متفاوت با معانی مذکور، مانند زمین، جسم و انسان دنیوی می یابد. اما مفاهیم دسته اول در نقش مایه ماهی، مصداق بیشتری یافته اند.