دانش افزایی پژوهش های بازرگانی و بازاریابی

یکی از معیارهای تحقیق خوب، سهم آن در دانش افزایی است. نوآوری و دانش افزایی لازمه هر گونه تحقیق است؛ در غیر این صورت، تحقیق کار تکراری و بیهوده ای خواهد بود. البته دانش افزایی موضوع صفر و یک نیست و نباید انتظار داشته باشیم که صد در صد هر پژوهشی نوآور و جدید باشد. واژه «Research» همان گونه که از معنای آن برمی آید، دوباره Search کردن است تا بتوان جزء هر چند کوچکی به تحقیقات گذشته اضافه کرد یا سوال جدیدی را مطرح نمود. منش تحقیق، منش مبتنی بر تغییرات کوچک و جزئی است، نه نفی تحقیقات پیشین. اگر بتوانیم در هر تحقیق جزء کوچکی به دانش بشری بیفزاییم یا نگاه و تفسیر جدیدی از پدیده ها مطرح کنیم، رسالت خود را انجام داده ایم.
دانش افزایی می تواند مربوط به مکان، زمان، صنعت، محصول، روش یا مفاهیم تحقیق باشد؛ برای مثال، اگر تحقیق انجام شده در گذشته را دوباره در مکان دیگر یا صنعت و محصول جدید با روش گوناگون یا در زمان متفاوت انجام دهیم و نتایج را با تحقیقات انجام شده قبلی مقایسه کرده و به بررسی تفاوت ها و علل آن بپردازیم، به دانش افزایی اقدام کرده ایم. در سطح بالاتر، دانش افزایی می تواند خلق مدل ها و مفاهیم جدید و اضافه کردن ابعاد نو به مدل های موجود باشد.
این پرسش را زیاد شنیده ایم که چرا در تحقیقات ما دانش افزایی زیادی وجود ندارد؟ اغلب تحقیقات تکراری و کپی برداری هستند، چگونه می توان دانش افزایی تحقیقات و پژوهش های خود را افزایش دهیم؟ اگر پژوهش را فرایندی شامل سه مرحله ورودی، تجزیه و تحلیل و خروجی بدانیم، باید بررسی کنیم که هر مرحله تحقیق را به چه صورت اجرا کنیم تا نوآوری و دانش افزایی تحقق یابد؟ در صورتی پایان نامه ها و تحقیقات دانشگاهی و غیر دانشگاهی به دانش افزایی بیشتر منجر خواهند شد که فرایند تولید تحقیق را تغییر دهیم.
برای بهبود دانش افزایی تحقیقات بازاریابی و بازرگانی کشور، موارد زیر به پژوهشگران پیشنهاد می شود؛ هر چند به طور مسلم، این موضوع می تواند ابعاد گسترده تری داشته باشد که امید است توسط پژوهشگران در نوشته های بیشتر، از جنبه های متفاوت تر و با تجربه های بهتر تحلیل و بررسی شوند:
دانشگاه های برتر دنیا در انتخاب دانشجویان دکتری که سهم مهمی در تحقیقات دارند، بسیار دقت کرده و وقت زیادی را برای این کار صرف می کنند. از دید آنها دانشجوی دکتری لزوما نباید دارای مدرک کارشناسی ارشد از رشته های مدیریت باشد، بلکه تلاش می کنند دانشجویان از رشته های متنوع باشند تا از جنبه های مختلف به این رشته توجه شده و مطالعات بین رشته ای تقویت شود. اصولا، علوم اگر فقط با حوزه خود درگیر باشند به بن بست می رسند و هنگامی که با رشته های دیگر پیوند می خورند، چشم اندازهای جدیدی برای آنان ظاهر می شود. برای مثال، ورود روان شناسی یا آمار، کامپیوتر، اقتصاد و جامعه شناسی و... موجب تحولات بسیاری در حوزه بازاریابی شده است. به ندرت دانشگاهی یافت می شود که شرط ورود به دکتری بازاریابی را داشتن کارشناسی ارشد در مدیریت بداند.
نگاه سریع به رزومه استادان در دانشگاه های مطرح دنیا نشان می دهد که اغلب آنان سه مقطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری خود را در یک رشته نگذرانده اند و این مسئله به تقویت مطالعات بین رشته ای و نوآوری آنان کمک کرده است. اصولا تنوع در سابقه تحصیلی، مکان تحصیل و رشته های تحصیلی، به عنوان منبع مطالعات بین رشته ای و بین فرهنگی بالقوه، زمینه دانش افزایی را فراهم می کند. یکسانی و همانندی فقط به بازتولید وضعیت و دانش موجود می انجامد.
توجه به تحولات فناوری و تحولات در سایر علوم، می تواند منشا دانش افزایی باشد. تحولات در رسانه های اجتماعی، علوم کامپیوتر و اینترنت، مفاهیم جدید بسیاری را در بازاریابی خلق کرده است، مفاهیمی مثل بازاریابی اینترنتی و تبلیغات دهان به دهان الکترونیکی و... همه حاصل تحول در علوم دیگر بوده که آثار و پیامدهای آن در کسب وکار ظهور یافته است. بنابراین، نگاه به تحولات در سایر رشته ها و تحلیل آثار آن در مباحث کسب وکار یا به کارگیری روش های دیگر رشته ها در مباحث کسب وکار، می تواند منشا نوآوری و دانش افزایی باشد. محقق برجسته در همه حال در رصد تحولات بیرون از رشته تحصیلی و تحلیل آنها از منظر حوزه خود است.
وجود دانشجویان دکتری کم، اما تمام وقت و با تامین مالی مناسب و مقیم در دانشگاه، از سیاست های جذب دانشجویان دکتری در دانشگاه های خوب دنیاست. دانشجویانی که ضمن بهره مندی از راهنمایی استادان، برای تمرکز بر حوزه تحقیقاتی خود وقت کافی صرف می کنند، عامل مهمی برای دانش افزایی محسوب می شوند. تجربه نشان داده است دانش افزایی در سطح مکان، زمان، صنعت و روش، عمدتا توسط دانشجویان کارشناسی ارشد صورت می پذیرد و از دانشجویان دکتری انتظار می رود در سطح مفاهیم به نوآوری و دانش افزایی این رشته کمک کنند.
ارتباط با صنعت و توجه به مسائل دنیای پیرامون به عنوان موضوع تحقیق، می تواند منشا نوآوری باشد. هر مکانی مسائل و مشکلات خاص خود را دارد که با مشکلات مکان دیگر متفاوت است. شناخت عمیق مشکلات هر صنعت یا استفاده از فرصت های استفاده نشده توسط صنایع، می تواند موضوع تحقیقات جدید و نوآورانه باشد.
ارتباط و همکاری بین دپارتمانی و بین دانشگاهی، می تواند به دانش افزایی در حد کاربست روش های سایر رشته ها در بازاریابی و بازرگانی منجر شود. این ارتباط ها، افق های جدیدی را به روی محققان باز می کنند و موجب می شوند که محققان مسائل را فقط از یک جنبه (رشته خود) نگاه نکنند و حل مسائل را چند بعدی بپندارند.
تمرکز مطالعاتی بر یک حوزه و داشتن برند برای حوزه مطالعاتی خود و به کارگیری دانش سایر رشته ها برای بسط آن، می تواند از عوامل دانش افزایی دیگر باشد. با مطالعه عمیق پیشینه موضوع است که می توان شکاف های تحقیقاتی یا مسائل مبهم و دارای اختلاف نظر را که خود منبعی برای موضوع تحقیق است، شناسایی کرد و در آن به نوآوری و دانش افزایی رسید. این هدف فقط از طریق تمرکز مطالعاتی، نه مطالعات پراکنده و تحقیق همزمان در چندین حوزه، امکان پذیر است.
افزون بر نکته های اشاره شده، عوامل دیگری نیز در دانش افزایی نقش دارند. موضوعاتی که در بالا بیان شد، موارد آسان و امکان پذیری است که حتی در کوتاه مدت نیز، افراد، دپارتمان ها و دانشگاه ها می توانند برای دانش افزایی بیشتر اجرا کنند. مطمئن هستیم که محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور، از قابلیت های بسیار بیشتر برای دانش افزایی و نوآوری در تحقیقات خود برخوردارند و نویدبخش رشد جایگاه علمی کشور در ادبیات کسب وکار دنیا خواهند بود.