مقایسه عملکرد دانه و اجزای عملکرد ژنوتیپ های بومی عدس تحت تنش خشکی و اثر توام خشکی و شوری بر برخی ژنوتیپ های تحت بررسی در مرحله رویشی

تنش شوری و خشکی، از جمله مهم ترین تنش های غیرزیستی، رشد و نمو محصولات زراعی را کاهش می دهند. در ایران و برخی از کشورهای جهان عده کثیری از مردم جهت تامین پروتئین مورد نیاز خود از حبوباتی نظیر عدس استفاده می کنند. به منظور ارزیابی ژنوتیپ های عدس از نظر تحمل به خشکی در مرحله گلدهی آزمایشی به صورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال 1392 و 1393 در دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی برای کلیه صفات تحت بررسی معنی دار بود که حاکی از واکنش متفاوت ژنوتیپ ها از نظر آن صفات نسبت به تنش خشکی می باشد. مقایسه میانگین صفات از نظر اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی نشان داد با وجود اینکه کلیه ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی نسبت به شرایط بدون تنش کاهش عملکرد معنی داری داشتند، اما ژنوتیپ شاوی ورزقان هم در شرایط بدون تنش خشکی و هم در شرایط واجد تنش، نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای عملکرد بالاتری بودند. همچنین، جهت ارزیابی تحمل ژنوتیپ های بومی عدس نسبت به اثر توام تنش شوری و خشکی، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار و با استفاده از 3 فاکتور در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز در سال 1393 اجرا شد. فاکتورهای آزمایش گلخانه ای شامل: تنش خشکی دو سطح (شاهد و آبیاری در مرحله 50% ظرفیت زراعی)؛ تنش شوری در دو سطح (شاهد و شوری، 4 دسی زیمنس بر متر) و تعداد 7 ژنوتیپ انتخابی عدس از آزمایش جوانه زنی بودند. نتایج تجزیه واریانس آزمایش گلخانه ای نشان داد که اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ × شوری × خشکی فقط برای طول ریشه معنی دار بود که نشان دهنده متاثر شدن متفاوت ژنوتیپ ها از لحاظ این صفت تحت تاثیر اعمال توام شوری و خشکی می باشد. اثر سطوح تنش شوری و سطوح تنش خشکی روی کلیه صفات معنی دار بود که نشان دهنده تغییر ارزش صفات مورد مطالعه و تحت تاثیر قرار گرفتن آنها از شرایط تنش شوری و خشکی است. نتایج تجزیه رگرسیون و علیت برای وزن خشک ساقه نشان داد که صفت تعداد ریشه های جانبی با بیشترین اثرات مستقیم و غیرمستقیم، نقش موثری در افزایش میزان وزن ساقه در شرایط تنش شوری و خشکی داشت. تجزیه خوشه ای نیز ژنوتیپ ها را به دو خوشه تقسیم نمود. خوشه دوم مشتمل بر ژنوتیپ های کلیبر، هوراند دانه ریز و شاوی ورزقان از نظر صفات مورد مطالعه از ارزش بالاتری نسبت به میانگین برخوردار بودند و آنها را می توان ژنوتیپ های متحمل در مرحله رویشی نسبت به سایر ژنوتیپ ها در این آزمایش دانست.