بازتفسیر حقوق شهروندی در بستر مدرنیته ایرانی: مطالعه موردی رساله «یک کلمه»

بر اساس نظریه مدرنیته های چندگانه، مدرنیته غربی در فرهنگ ها و تمدن های غیر غربی مورد بازتفسیر قرار می گیرد و زمینه ایجاد مدرنیته های متکثر در فرهنگ های مختلف را به وجود می آورد. نخبگان ایرانی نیز از زمان رویارویی با غرب مدرن کوشیده اند تفسیری ایرانی و اسلامی از عناصر مختلف مدرنیته غربی ارائه دهند. حقوق شهروندی نیز، به عنوان یکی از اجزای اصلی مدرنیته، در ایران مورد بازتفسیر قرار گرفته است. هدف این مقاله فهم کیفیت بازتفسیر حقوق شهروندی در رساله «یک کلمه» نوشته مستشارالدوله و شناسایی طرح واره های فرهنگی به کاررفته در این بازتفسیر است. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی برای مطالعه متن رساله یک کلمه استفاده شده است. تحلیل محتوای متن رساله «یک کلمه» حاکی از اشاره نویسنده به هر سه قسم حقوق مدنی، اجتماعی و سیاسی است. نویسنده کوشیده است هر یک از این حقوق را با استفاده از یک طرح واره فرهنگی موجود در سنت اسلامی تبیین و توجیه کند و عدم تباین این اصول را با شرعیات اسلامی نشان دهد. طرح واره های به کار رفته، اغلب به آیات قرآن احادیث و سیره پیامبر اسلام و معصومین ارجاع دارند. بحث و نتیجه گیری: ایرانیان حقوق شهروندی را، همچون دیگر عناصر تشکیل دهنده مدرنیته، در بستر فرهنگی و تاریخی ایران مورد بازتفسیر قرار داده اند. در این فرایند بازتفسیر، معانی تازه ای به اصول حقوق شهروندی نسبت داده شد که در بستر اولیه شکل گیری حقوق شهروندی (غرب) وجود نداشتند و در نتیجه دریافت هایی که مخاطبان فارسی زبان این رساله از حقوق شهروندی پیدا می کردند، ناگزیر دریافت هایی متفاوت از فهم شهروندان ممالک غربی از حقوق شهروندی بود.