عدالت در نظام کیفری اسلام

نگرش مذهبی و اعتقادی مردم هر جامعه ای به عدالت، در حوزه نظام اجتماعی آنان متجلی می شود. مباحث نظری عدالت بین مسلمانان، به طور جدی از مباحث اعتقادی و کلامی آغاز گردید و سپس به حوزه های سیاسی و اجتماعی راه یافت. توجه به عدالت در آموزه ها و قوانین اسلامی نقش بالا و والایی دارد، به نحوی که موجب بقای نظام حقوقی و دینی می شود. قرآن کریم نیز از انسان ها خواسته تا در هنگام صدور حکم و ایجاد قوانین به عدالت گام بردارند: «اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل»[1]. از چنین سیستم قانون گذاری که شارع آن، عادل مطلق است و مساله عدالت را از اصلی ترین مسایل زندگی بشر به شمار آورده است، صدور قانون ضد عدالت و ظالمانه محال است.
دراین مقاله، ابتدا به مباحث مطرح شده بین دانشمندان مسلمان در حوزه عدالت اشاره می کنیم و به دیدگاه های دو طرز تفکر عمده و مهم در این خصوص می پردازیم. در ادامه، تحقق عدالت در نظام اجتماعی اسلام در دو زمینه مورد بحث قرار می گیرد، نخست به بحث عدالت سیاسی و کرامت انسانی اشاره می شود و سپس بحث عدالت در قضا مطرح خواهد شد. طبق اصول عادلانه، در عرضه قضا نیز عدالت با هدف پاسداشت کرامت انسانی مورد توجه قرار می گیرد، برای تبیین این اصول، به موارد متعددی از شواهدی در قرآن و سنت استناد خواهد شد. و عدالت در فقه و لغت نیز مورد بررسی قرارخواهد گرفت.