بررسی نقوش نمادین در آینه کاری خانه های قاجاری بافت تاریخی شهر یزد

بافت تاریخی شهر یزد بناهای مختلف از دوره های گوناگون در دل خود جای داده است که در این بین، خانه هایی که به دوره ی قاجار تاریخ گذاری می شوند از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. از میان آن ها، دوازده خانه دارای تزئینات آینه کاری هستند که نقوش مختلفی را در برگرفته اند که از جمله ی آن ها می توان به کتیبه نگاری، نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی اشاره کرد که دسته ی چهارم شامل نقوش پرندگان است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی، تاریخی-تحلیلی انجام شده که بدین منظور منابع تحقیق که شامل منابع مکتوب هستند، با شیوه ی کتابخانه ای گردآوری شده و با استفاده از آن ها به تحلیل مفهوم نمادین نقوش موردنظر پرداخته شده است. مهم ترین پرسش های مطرح شده در این پژوهش عبارتند از: 1. از کدام نقوش نمادین در آینه کاری خانه های شهر یزد استفاده شده است؟ 2. منشا نمادین هر یک از این نقوش چیست؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که نقوش تزئینی را در چهار دسته ی کلی گیاهی، حیوانی، هندسی و کتیبه نگاری قرار می گیرند که هریک از آن ها می توانند دربرگیرنده ی معانی نمادین باشند. بسیاری از این نقوش در فرهنگ پیش از اسلام دارای معنا و مفهوم مخصوص به خود بوده و در فرهنگ اسلامی نیز یا با همان مفهوم و یا با اندکی تغییر به عنوان نماد مورد استفاده قرار گرفته اند. در این بین، برخی از نقوش را می توان مشاهده کرد که اگرچه در فرهنگ ایران پیش ازاسلام حضور نداشته، ولی به دلیل اهمیت و تاکید بر آن ها در فرهنگ اسلامی، هم تاثیر خود را بر روی ادبیات فارسی گذاشته و هم در هنرهای کاربردی مورد استفاده قرار گرفته اند. برخی از نقوش نیز در ادبیات فارسی دارای اهمیت بوده و به عنوان نماد در نظر گرفته شده اند؛ لذا می توان سه منشا فرهنگ ایران پیش ازاسلام، فرهنگ ایرانی-اسلامی و ادبیات فارسی را به عنوان منشا نمادین بسیاری از نقوشی نام برد که در آینه کاری های شهر یزد مورد استفاده قرار گرفته اند.