اعتبارسنجی نظریه «استبداد شرقی» در فهم تحولات اجتماعی ایران

بخش قابل توجهی از آثار مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران ضمن پذیرش نظریه استبداد شرقی، استبداد را ویژگی جامعه ایرانی خوانده اند و معتقدند درطول تاریخ ایران همواره سایه استبداد در همه حوزه های اجتماعی جامعه ایرانی گسترده بوده است. این گفتمان که می توان از آن به منزله گفتمان استبدادزدگی یاد کرد نقش و جایگاه تعیین کننده ای را برای دولت و نهاد سیاست در تاریخ ایران درنظر داشته و معتقد است وجود قرن ها حاکمیت استبداد مطلقه و قدرت خودکامه در جامعه ایرانی موجب عدم شکل گیری نهادهای مدنی و صنفی شده و این موجب عدم پویایی جامعه گردیده است. این مقاله می کوشد تا با اتکا به روش کتاب خانه ای و مطالعه آثار و مکتوبات غیرایرانیان با رویکردی توصیفی تحلیلی انگاره غالب در زمینه وجود حاکمیت استبداد مطلقه در جامعه ایران را به زیر سوال ببرد. برپایه یافته های تحقیق، ساختار حاکم بر نهاد بازار، نهاد دین، لایه های اجتماعی و جایگاه ایلات در جامعه ایرانی نشان می دهد نظریه استبداد ایرانی ریشه در فراروایت ها یا نظریه های کلان استبداد شرقی و شیوه تولید آسیایی دارد و با واقعیت های تاریخی ایران مطابقت ندارد.