انسان مختار، انسان کاسب،؟! بررسی اندیشه مقریزی در تاریخنگاری تقابل یا تطابق دیدگاه کلامی بر اندیشه تاریخی؟ بررسی موردی تقی الدین علی مقریزی

چگونگی کنش گری انسان در کنار قانون‏های فراگیر تاریخی از جمله موضوعاتی است که ذهن نظریه پردازان تاریخ را به خود مشغول داشته است. با توجه به مکتب‏های گوناگون کلامی و مذهب‏های مختلف فقهی در جهان اسلام، این موضوع شایسته بررسی است که مورخان مسلمان باورمند به سنت‏های الهی که اغلب به یکی از این مکتب‏ها و مذهب‏ها گرایش و یا انتساب داشته دیدگاه خود درباره مساله جبر و اختیار را چگونه با تحلیل و تبیین رویدادهای تاریخی پیوند زده و کارگردانی خداوند در تاریخ را چگونه با بازیگری انسان همراه ساخته‏اند. این نوشتار می کوشد دیدگاه ابوالعباس تقی الدین مقریزی (845 ق.) مورخ پرآوازه شافعی مذهب و اشعری مسلک عصر ممالیک را در این زمینه با روشی وصفی تحلیلی و از طریق استخراج داده های مرتبط در آثار او و سنجش آنها با رویکرد کلامی وی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش ، حکایتگر آن است که مقریزی ، علیرغم تمایلات جبرگرایانه و اعتقاد به نظریه کسب اشعری  در تاریخنگاری خود  به متون دینی متمایل به اختیار و آزادی انسان و نقش فعال او در رویدادهای تاریخی استناد نموده است.