نظریه وحدت وجود از منظر منطق و تفکر فازی

یکی از بنیادی ترین و حتی شاید بتوان گفت بنیادی ترین نظریه در بین نظریه های فلسفی و عرفانی در سنت های فکری شرقی و غربی، نظریه وحدت وجود است. در سنت فکری اسلامی نیز نخست ابن عربی و سپس ملاصدرا به عنوان نقاط عطف تاریخی در عرفان و فلسفه اسلامی به این نظریه پرداخته و کمابیش نظام فکری خود را بر آن نهاده اند. پیدایش و رواج این تعبیر اصطلاحی حداقل در عرفان اسلامی جز به منظور تقریر دقیق و نهایی «توحید» که از اصول مسلم و ضروری دین مبین اسلام نبوده و نیست، اما عدم درک صحیح مخالفان از این نظریه ازسویی و ابهام و ای هام در شرح و تفسیر آن از جانب موافقان ازسویی و حساسیت فقی هان و متکلمان نسبت به اصل اصول دین و تحفظ بر توحید و اجتناب از اشکال مردود این نظریه، بحث از آن را به معرکه تمام نشدنی آرا مبدل ساخته به طوری که حیات و ممات عرفان اسلامی و به همان سان، مرزبندی بین اسلام و کفر و راست کیشی و ارتداد بی تردید به اصول و فروع آن، گره خورده است. مرزبندی بین سه نظریه یگانه انگاری، دوگانه انگاری و وحدت وجود، عامل تعیین کننده در فهم درست نظریه وحدت وجود است. در طول تاریخ سنت های عرفانی، تحفظ بر اصل ارسطویی استحاله اجتماع نقیضین، فهم درست این نظریه را ناممکن ساخته و میراث گران بهای عارفان جهان را در محاق برده است. منطق و تفکر فازی با طرد اصل تناقض به تفسیر کامل این نظریه نائل می شود، راه بدفهمی این نظریه را می بندد و راه پاسخ به مخالفان را هموار می نماید.