سواد دخانیات و ابعاد احتمالی آن

سواد دخانیات به صورت ظرفیت افراد برای درک و استفاده از اطلاعات بهداشتی مرتبط با مصرف سیگار تعریف می شود [1]. با توجه به شیوع بالای مصرف سیگار و تاثیرات مضر آن بر سلامتی افراد، به نظر می رسد با ارتقای سطح سواد دخانیات، بتوان در بهبود سلامتی افراد سهیم بود. در این راستا، برنامه ریزان امر سلامت باید برنامه های آموزشی را بر مبنای ابعاد تاثیرگذار سواد دخانیات افراد طراحی و اجرا کنند [2]. همچنین شناخت هر چه بیشتر ابعادی از سواد سلامت که با تصمیم گیری درباره مصرف دخانیات ارتباط قوی تری دارند، می تواند به طراحان کمک کند تا پیام هایی واضح، آگاهی بخش و عملی را جهت ترک و پیشگیری از مصرف سیگار طراحی و ارائه دهند [3،4]. در طول یک دهه گذشته نگرانی های مربوط به ابعاد سواد سلامت، زنگ بیدارباش برای بسیاری از عرصه های سلامت بوده است [5]. بررسی ابزارهایی که تاکنون در نقاط مختلف جهان و توسط پژوهشگران مختلف تدوین و به کار گرفته شده است [8-6]، نشان می دهد که هر یک، بعد یا ابعادی از سواد سلامت را مد نظر داشته و در کمتر ابزاری تمامی ابعاد سواد سلامت (دسترسی، خواندن، درک، ارزیابی، تصمیم گیری و رفتار)، تحت پوشش قرار گرفته اند. به عنوان مثال در ابزار سنجش سواد سلامت عملکردی بزرگسالان که توانمندی افراد در ابعاد شمارش، خواندن، فهم و ارزیابی را مورد سنجش قرار می دهد، تفکیک سنجش ابعاد امکان پذیر نبوده و نمی توان در خصوص ضعیف و یا قوی بودن هر یک از ابعاد قضاوت کرد [9]. در حالی که تعاریف سواد سلامت غالبا دارای سه بعد اصلی دسترسی، درک و فهم و استفاده از اطلاعات سلامت است [9]، در تنها ابزار تدوین شده برای سنجش سواد دخانیات، فقط دو بعد ادراک (از مصرف سیگار) و ارتباط (با بیماری های عمومی، بیماری های تنفسی خاص و علائم آسم) مد نظر قرار گرفته بودند [1]، که کافی به نظر نمی رسند. لذا انجام مطالعات کیفی جهت جمع آوری ابعاد گوناگون سواد سلامت در زمینه دخانیات آن هم به صورت ساده و تفکیک شده، ضروری به نظر می رسد. در این خصوص چندین مطالعه یک ارتباط معکوس بین بعد خواندن و مصرف سیگار را شناسایی کرده و بعد خواندن را به عنوان یک عامل اصلی برای معرفی سواد سلامت بیان کرده اند [3،10،11]. با این وجود، بعد خواندن فقط یکی از اجزای سواد سلامت است. همچنین با وجود وابستگی ما به تبادل شفاهی جهت برقراری ارتباط، باید توجه داشت که فرصت هایی برای ارائه اطلاعات درباره خطرات مصرف سیگار با استفاده از اعداد و شماره ها وجود دارد. بنابراین سایر ابعاد مثل صحبت کردن، شنیدن و محاسبه کردن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است [3].  با توجه به اینکه ابعاد درک و تصمیم گیری و کاربرد اطلاعات سلامت، پیشگویی کننده پیشگیری از مصرف سیگار هستند [4] و نظر به ارتباط ابعاد خواندن، محاسبه کردن، ادراک و استفاده از اطلاعات مربوط به خطرات مصرف سیگار با ترک سیگار [3]، به نظر می رسد  که برخی از ابعاد فوق الذکر در کنار ابعاد ابزار انگوه و همکاران [1]، می توانند جزئی از ابعاد ابزار سنجش سواد دخانیات باشند.