سخن سردبیر

پیمایش یکی از روش های جمع آوری داده هاست که در آن، اطلاعات از طریق افرادی که مشارکت کننده یا پاسخگو نامیده می شوند و به پرسش ها پاسخ می دهند، گردآوری می شود. از این روش که بیش از هر روش دیگری در مطالعات علوم اجتماعی کاربرد دارد، می توان از انواع مطالعات اکتشافی، توصیفی، تبیینی و ارزشیابی استفاده کرد.
وجود تکنیک های بسیار برای اجرای پژوهش پیمایشی، آن را به ابزاری چندمنظوره تبدیل کرده است. با این حال، تمام پیمایش ها در چند خصوصیت مشترک اند: نخست، به لحاظ نوع، مشتمل بر جمع آوری داده ها از نمونه بزرگی از افرادند، ازاین رو، تعمیم پذیری یافته های پیمایشی، یکی از جنبه های مثبت این روش است. دوم، در تمام پیمایش ها، پاسخگویان باید به تعدادی پرسش پاسخ دهند. این پرسش ها ممکن است در مورد نگرش ها، باورها یا انتطارات از آینده باشد. با این حال، پرسش ها به هر شکل که باشند، داده های پیمایشی به طور عمده همان چیزی هستند که مردم در پاسخ به پرسش پژوهشگر می گویند.
بین میزان اهمیت و استفاده از پژوهش های پیمایشی با نوع حکومت کشورها، رابطه وجود دارد. به این معنا که هرچه یک جامعه، برخوردار از آزادی بیشتر و مردم سالارتر باشد، اهمیت افکار سنجی در آن بیشتر است. در کشور ما به برکت انقلاب شکوهمند اسلامی و با توجه به نقش نظر و رای مردم در انتخابات مختلف، افکارسنجی، نظرسنجی و نیازسنجی در حوزه ها و موضوع های مختلف، اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اهمیت شایان توجهی پیدا کرده است. در عین حال، با توجه به محافظه کار بودن افراد جامعه که حتی برخی، درآمد ماهانه خود را که موضوعی عینی است، صادقانه نمی گویند و برعکس، هزینه های ماهانه را بیشتر گزارش می کنند، سنجش موضوعات و متغیرهای ذهنی تر، انتزاعی تر و سیاسی تر، همچون شرکت در انتخابات و... دشواری ها و پیچیدگی های خاص خود را دارد.
سرشماری عمومی نفوس و مسکن که در کشور ما برای نخستین بار، در سال 1335 انجام گرفت، هر 10 سال یک بار تکرار می شود. اگرچه باید اشاره کرد؛ پیمایش و افکارسنجی در معنای امروزی آن و به شکل علمی و سامان مند، به کمیته «سنجش افکار» رادیو و تلویزیون بازمی گردد که در سال 1345 راه اندازی شد و پس از آن به «مرکز تحقیقات اجتماعی و نظرخواهی برنامه ها» تغییر نام داد. در سال 1368 واحدهای مختلف پژوهشی با ماموریت های مختلف در سازمان صداوسیما تشکیل شدند و در همان سال، با ادغام واحد فعالیت های فرهنگی و مرکز تحقیقات اجتماعی و ارزشیابی برنامه ها «مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای» شکل گرفت که علاوه بر فعالیت منظم در زمینه جمع آوری نظرهای مردم در خصوص برنامه های صداوسیما (نظرسنجی، نیازسنجی و اثرسنجی) به سنجش افکار، گرایش ها و تمایلات مردم در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نیز مسائل روز، ازجمله انتخابات می پرداخت و این فعالیت ها تا به امروز ادامه داشته است.
علاوه بر مرکز تحقیقات صداوسیما، مراکز و موسسات دیگری نیز به تدریج شکل گرفتند و به فعالیت های پیمایشی در حوزه های مختلف پرداختند؛ به طوری که طی دو سه دهه اخیر، فعالیت های پیمایشی در کشور گسترش یافت و هم اکنون نهادها و مراکز متعددی به انجام فعالیت های پژوهشی، به ویژه در قالب پیمایش می پردازند. اما با وجود آنکه فعالیت های پیمایشی در کشور ما رو به افزایش نهاده، تعاملات و ارتباط بین مراکز پژوهشی و نیز پژوهشگران در کمترین حد است و این موضوع می تواند آسیبی جدی به گسترش مناسب فضا و فعالیت های پژوهشی در حوزه پژوهش های پیمایشی وارد سازد. مرکز تحقیقات صداوسیما با هدف کمک به ایجاد محملی برای تبادل نظر، همفکری و هم افزایی در حوزه مورد بحث و نیز پاسداشت سابقه 50 ساله فعالیت های پژوهشی خود در حوزه پیمایش و افکارسنجی، ایده برگزاری نخستین همایش ملی مطالعات پیمایشی و افکارسنجی در ایران را مطرح کرد و برای این منظور، از نهادها، موسسات و مراکز فعال در این حوزه دعوت به عمل آورد که از آن میان مرکز آمار ایران، پژوهشکده آمار، اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری و مرکز افکارسنجی ناجا، اعلام آمادگی کردند و به این ترتیب، پس از طی مراحل اجرایی، همایش ملی مطالعات پیمایشی و افکارسنجی در ایران، در 25 آذر 1397 همزمان با هفته پژوهش برگزار شد. در این همایش از میان 48 مقاله رسیده 28 مقاله پس از طی مراحل ارزیابی و داوری انتخاب و در پنل های تخصصی، از سوی نویسندگان مقالات ارائه شدند و مورد بحث و بررسی کارشناسان قرار گرفتند.
فصلنامه پژوهش های ارتباطی پس از داوری مجدد 28 مقاله، 7 مقاله را که دست کم از یک جنبه، یعنی عنوان، بیان مسئله، روش شناسی، یافته ها، تحلیل و تبیین نظری و کاربردی، دارای نوآوری و اصالت بوده اند، انتخاب کرده است تا در این شماره، به پژوهشگران و علاقه مندان به حوزه پژوهش، به ویژه پژوهش های افکارسنجی و نظرسنجی تقدیم کند. امید است که این تلاش، مورد اقبال و توجه اندیشمندان و کاوشگران قرار گیرد و پژوهشگران را در اعتلای هرچه بیشتر پژوهش های کشور یاری دهد.