معرفت نفس طریقی برای رسیدن به معنویت متعالی

این نوشتار با روش عقلی-تحلیلی و مقایسه، به جایگاه معرفت نفس در عرفان اسلامی، برای رسیدن به معنویت متعالی پرداخته است و فی الجمله به مواضع خلاف و وفاق آن با عرفان های نوظهور  در این مسئله اشاره کرده است. معرفت نفس در همه مکاتب اعم از الهی و بشری و عرفان اسلامی و نوظهور مطرح بوده است. عنصر مشترک میان هر دو دسته، تعمق در نفس و تمرکز در آن است؛ با این تفاوت که معرفت نفس و تعمق در آن، در عرفان اسلامی، طریقی برای رسیدن به معنویت متعالی، یعنی معرفت حق تعالی است نه هدف. اما در عرفان های نو ظهور، هدف آثار دنیوی آن است؛ اعم از آرامش درونی و سکون آن و غلبه بر اضطراب ها و نگرانی ها. مقصود آنان از آگاهی محض و بدون واسطه، آگاهی از قابلیت ها و توانایی های درونی خود تجربه کننده است که در پی تعمق در ذات خویش و لافکری و سکون و تمرکز عمیق به دست می آید. تفاوت دیگر در راه رسیدن به تمرکز عمیق و تقویت نفس است. در تجربه معنویت خودگرا مناسک و اعمالی که مطرح است، ربطی به دین ندارد. اما در عرفان اسلامی مناسک و اعمالی که باید انجام دهد برآمده از دستورات دینی است که آرامش و سکون و غلبه بر نگرانی ها را به صورت قهری در پی می آورد؛ اما هدف نیست؛ هدف، رسیدن به معنویت متعالی، یعنی معرفت الهی است که از راه معرفت نفس می خواهد به آن برسد. با توجه به آنچه گفتیم هر دو دسته، به لحاظ معرفت نفس و تعمق در آن مشترک هستند؛ اما به لحاظ راه رسیدن به معرفت نفس و  هدف نهایی از آن متفاوت اند.