حکیم سبزواری و نقد برهان صدرالمتالهین بر حرکت جوهری

چکیده یکی از براهین صدرالمتالهین برای اثبات حرکت جوهری برهان از طریق تلازم میان طبیعت و آثار و حرکات آن است. حکیم سبزواری با این برهان به مخالفت برخاسته، و آن را صرفا دلیلی الزامی و جدلی، مطابق با مبانی اشراقی، و ناسازگار با مبانی صدرالمتالهین دانسته است. اشکالات حکیم سبزواری نشان می دهد که این برهان با تقریری که صدرالمتالهین از آن به دست داده است تمام نیست. شهید مطهری کوشیده است با بازسازی و تقریر جدید این برهان، آن را به برهانی تام تبدیل کند. این بازسازی گرچه دارای ابهاماتی است و با تقریر صدرالمتالهین کاملا همخوان نیست بحث علمی مربوط به برهان یادشده را ارتقا و روشنی بیشتر بخشیده است (به ویژه اگر بر اساس علیت تحلیلی بازخوانی شود). اما اولا پیشرفت حاصل شده نشان دهنده نادرستی تاملات و اشکالات حکیم سبزواری در مورد تقریر صدرالمتالهین نیست و ثانیا آنچه گشوده شدن افق جدید و ارتقای این بحث را باعث شده تاملات و چندوچون های حکیم سبزواری بوده است.