بازنگری در طبقه بندی و تاریخ گذاری سفال گونه ی نقش کنده در گلابه (اسگرافیاتو) در ایران دوره ی اسلامی

کمتر محوطه ی تاریخی را در جهان اسلام می توان یافت که قطعات سفال گونه ی نقش کنده در گلابه (اسگرافیاتو) از آن به دست نیامده باشد. این گونه ی سفال به دلیل تنوع طرح، نقش، رنگ و سهولت نسبی در ساخت، از مهم ترین گونه های سفال جهان اسلام است که حداقل در سده های 4 تا 7 ه.ق. در بیشتر مراکز تولیدی مهم صنعت سفالگری جهان اسلام ساخته می شده و به همین دلیل پژوهشگران، آن را «سفال سنتی جهان اسلام» می خوانند. به اذعان محققین، پراکنش سفال های نقش کنده در گلابه در محوطه های ایران از نظر تنوع در فن تزئینی، طرح و کمیت در سراسر جهان اسلام بی نظیر است، با این وجود طبقه بندی های مورد استفاده درخصوص این سفال در ایران، ناکارآمد بوده و برپایه ی استنادات علمی قرار نگرفته اند. از این رو پژوهش حاضر تلاش می کند تا با درنظر گرفتن شیوه ی ساخت و تزئین این سفال از یک سو، و یافته های حاصل از کاوش در محوطه ها و مراکز مهم تولید سفال در  ایران از سویی دیگر؛ درخصوص طبقه بندی و تاریخ گذاری این گونه ی تزئینی بازنگری نماید، به گونه ای که قابلیت تعمیم به تمامی قطعات سفال های به دست آمده از این گونه در محوطه های مختلف را داشته باشد. پرسش های پژوهش حاضر عبارتنداز: چگونه می توان سفال نوع نقش کنده در گلابه ایران را به وجهی طبقه بندی نمود که تمامی نمونه های به دست آمده از این سفال در سراسر ایران را پوشش دهد؟ و یا ساخت این گونه ی سفال در چه سده هایی رواج بیشتری داشته و تا چه زمانی در ایران تولید می شده است؟ انجام پژوهش حاضر از طریق گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و تطبیق میدانی یافته های مربوط به این حوزه صورت گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن ست که طبقه بندی با درنظر گرفتن ویژگی های فنی و تزئینی در کنار هم، می تواند جامع ترین طبقه بندی ممکن باشد و در این راستا سه سبک تزئینی کلی نقش کنده ی خطی در گلابه با چند زیر سبک، گلابه تراشی، و سبک ترکیبی معرفی شدند. همچنین برخلاف نظر  اغلب پژوهشگران که زمان ساخت این سفال را منحصر به سده ی 7 ه.ق. دانسته اند، این گونه از سفال حداقل تا دوره ی صفویه در ایران تولید می شده است.