تاملی در فعالیت های علمی در دانشگاه ها از نگاه پیر بوردیو

چه عنوانی می توان به پیر بوردیو داد؟ جامعه شناس، نظریه پرداز، کنشگر، ساختارگرا، کارکردگرا، محافظه کار و... . چنین طبقه بندی هایی به جای روشن ساختن ابعاد شخصیت علمی و محتوای یافته های پژوهشی او، بیشتر آنها را پنهان می کند. واقعیت این است که بوردیو تلاش کرده است تا عامل به رابطه دیالکتیک نظر و عمل باشد. او با نقد «هژمونی تمامیت خواه عقل علمی» که آن را نمادی از «جاهلیت علمی» می داند، نظرهای روشنگرانه ای را در خصوص فعالیت های علمی دانشگاهیان با رویکردی نقادانه مطرح می کند. از نظر بوردیو لازم است پژوهش در فهم واقعیت های اجتماعی زمینه ای باشد، ولی چنین فهمی با موانعی روبه روست. این موانع کدام اند؟ او تسلط پژوهشگر بر رابطه «ذهنی با موضوع» و نیز توجه به «انسان شناسی ناخودآگاهی که متخصص آن را در فعالیت علمی خود به کار می گیرد» و نیز تعمق در «جهان اجتماعی ای که تخصص و متخصص را تولید می کند»، مهم می داند و آن را نوعی تامل پذیری اصلاح طلبانه می داند که مسیر فهم را هموار می سازد. از جمله دستاوردهای اساسی پژوهش های بوردیو، آشکارسازی«منطق» کارکردهای درونی ساختار نظام های آموزشی به ویژه در کشور فرانسه و نیز چگونگی شکل گیری «خشونت نمادین» است. ولی با چه شیوه و چه مفاهیمی او توانست، به تعبیر ابن خلدون، «نقاب از چهره چنین حقیقتی بگشاید»؟ این کار بدون دوری از توهم مدرسی ممکن نبود. امروزه، چنین توهمی ناشی از سیطره پارادایم جزء نگر ساده ساز و کاهنده است که نظام های دانشگاهی ما را تهدید می کند، اگر نگوییم که بر برخی از آنها سایه افکنده است. راه گریز از توهم دانایی و باورهای کاذب در مسیر اکتشافات علمی چیست؟ در این نوشتار تلاش شده است تا از نگاه بوردیو در فرمالیسم غالب در فعالیت های علمی در دانشگاه ها  تامل شود، چون همان طور که بوردیو نوشته است، تولید علم در معنای صوری آن می تواند سرپوشی برای فهم حقیقت» باشد. آنان که از نزدیک شاهد رویش و بیان افکار این دانشمند بودند (و نگارنده این شانس را داشت که در جلسات درس های او در کلژ دو فرانس در اوایل دهه 80 حضور داشته باشد)، نیک می دانند که آنها ریشه در کنشگری و رویکرد تامل پذیرانه او داشتند. امروزه، دیدگاه های بوردیو در جوامع علمی از جمله در ایران مطرح است (ولی بیشتر در "درس های" دانشگاهی و نه در کنشگری پژوهشی)! آیا آنها که راجع به بوردیو صحبت می کنند و نظرهای او را «درس» می دهند، از زمینه و چگونگی شکل گیری این نظرها آگاه اند؟ چنین آگاهی رویکرد مدرسی آنها را عمیقا متحول خواهد کرد و آنها را در مسیر تامل پذیری و نقادی از خود که بوردیو بر آنها تاکید داشت و گامی اساسی برای فهم می دانست، قرار خواهد داد.