مهر استوانه ای تپه کیدان؟یک صحنه ی نبرد بین النهرینی در شرق زاگرس مرکزی

مهرها و گل مهرها دست ساخته های مهمی هستند که از همان آغاز پدیدار شدنشان در دوران نوسنگی متاخر برای مشخص کردن مالکیت خصوصی و همچنین محدود کردن دسترسی به کالاهای عمده در نظام های اداری هم مورد استفاده قرار می گرفته اند؛ بنابراین، منبع مهمی برای مطالعه ی تاریخ اجتماعی-اقتصادی جوامع باستانی هستند. با این حال این دست ساخته ها، به ویژه آن هایی که بافت باستان شناختی مشخصی ندارند، بیشتر به عنوان آثار هنر حکاکی جوامع و از منظر مطالعات تاریخ هنری مورد بررسی قرار گرفته اند. مهر استوانه ای تپه کیدان نمونه ای از این دست ساخته ها است که در بررسی های باستان شناختی سال 1375 ه‍.ش. در دشت سیلاخور به دست آمد. یکی از ساکنان روستای پیرامون این تپه مهر را به سرپرست گروه بررسی تحویل داد و مدعی شد آن را برروی تپه یافته است. این مهر یک صحنه ی نبرد بین النهرینی را نشان می دهد. پیش تر، 10 نمونه از این مهرها از زاگرس مرکزی معرفی شده که مهر کیدان شرقی ترین آن ها است. مقاله ی پیش رو می کوشد تا با بررسی سبک و شمایل نگاری مهر کیدان، با تکیه بر شواهد باستان شناختی و داده های مدارک مکتوب به پرسش هایی پیرامون تاریخ گذاری این مهر و فراتر از آن، به خاستگاه، زمینه های پیدایش، بافت استفاده و کاربرد این گونه مهرها در زاگرس مرکزی بپردازد. در نتیجه، مهر کیدان به دوران سلسله های قدیم 3 و با احتمال سلسله های قدیم 3 ب، تاریخ گذاری و پیشنهاد شده است که مهرهای نبرد زاگرس مرکزی در بین النهرین و یا شوش تراشیده شده و با توجه به برهم کنش های فزآینده ی زاگرس مرکزی، شوش و جنوب بین النهرین، که در شواهد باستان شناسی و مدارک مکتوب این دوران بازتاب یافته، از رهگذر گرفتن غنیمت در جنگ ها، جابه جایی مردم، از جمله سربازان عیلامی که به عنوان کادر نظامی توسط قدرت های بین النهرینی به خدمت گرفته می شدند و از همه مهم تر، تجارت به منطقه راه یافته اند. این مهرها می توانسته اند همچون نمونه های بین النهرینی خود با نخبگان و طبقه ی ممتاز سیاسی، نظامی و اقتصادی محلی در ارتباط بوده و بعضا برای مهروموم مورد استفاده قرار گرفته باشند.