بررسی راه های باستانی سردشت و تاسیسات وابسته به آن در دوره ی اسلامی براساس متون و شواهد باستان شناسی

استان آذربایجان غربی به دلیل حلقه ی ارتباط با بین النهرین و آسیای صغیر، از جمله مناطق کلیدی و مهم در مطالعات باستان شناسی دوره ی اسلامی ایران (خصوصا در دوره های ایلخانی و صفوی) به شمار می آید که کمتر مورد توجه باستان شناسان بوده است. در این میان شهرستان سردشت از نظر ژئوپولیتیکی و سوق الجیشی، همچون گذرگاهی به حساب می آید که در مسیر شبکه راه های ارتباطی شمال غرب به عراق و سوریه قرار گرفته است. بر این اساس پرسش های اصلی عبارتنداز: 1- چه مدارک باستان شناختی در زمینه ی راه های ارتباطی این منطقه وجود دارند؟ 2- جایگاه کاروانسراها و پل های تاریخی سردشت در بازشناسی این راه های باستانی چیست؟ هدف اصلی این مقاله، بازشناسی راه های باستانی سردشت است که با استفاده از متون تاریخی و شواهد باستان شناسی انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش، از نوع توصیفی تاریخی-تحلیلی است؛ نگارندگان در بررسی راه های ارتباطی باستانی منطقه ی مورد نظر، روش کار میدانی خود را براساس اصول ذیل تعریف کرده اند: 1. بررسی متون تاریخی و مطالعات کتابخانه ای در ارتباط با موضوع مورد نظر، 2. شناسایی و بررسی پل ها و کاروانسراهای منطقه به عنوان عوامل مرتبط با راه های تجاری، 3. بررسی شواهد باستان شناختی جاده های قدیمی و محوطه های باستانی و تحلیل موقعیت آن ها در ارتباط با مسیرهای پیشنهادی، 4. تهیه ی نقشه های جغرافیایی با استفاده از GIS و تلفیق آن با شواهد باستان شناختی و تفسیر عکس های ماهواره ای. شواهد باستان شناسی، شامل: پنج پل، دو کاروانسرا، بقایای راه ها، توده سنگ هایی با کاربری احتمالی میل راهنما و تعداد زیادی محوطه های اسلامی و تاریخی است. براساس نتایج به دست آمده، دو گذرگاه اصلی ارتباطی در سردشت وجود دارند که تا اواخر دوره ی قاجار مورد استفاده بوده است. گذرگاه موسوم به «آلان» در جنوب شهرستان سردشت که در ضلع شمال غربی به گذرگاه کورتک وصل می شود، به عنوان مسیر اصلی و گذرگاه موسوم به «قاسم رش» در غرب به عنوان مسیر فرعی، ازجمله مسیرهای ارتباطی سردشت به شمال عراق بوده است.