کاربرد درمانی گنه گنه در تاریخ ایران

با توجه به اهمیت یکی از بیماری های بسیار مهم مانند تب که در طول هزاران سال در ایران و غیر ایران از امراض اصلی و در زمره بیماری های همه گیر و طاقت فرسا به شمار می رفت. پژوهش پیش رو درصدد است تاثیر یکی از داروهای مهم وارداتی و غیر بومی را در رفع این بیماری بررسی کرده و با ذکر تاریخچه این دارو (گنه گنه)، میزان شیوع و شیوه های استفاده از آن را در ایران دریابد.

با مطالعه کتب تاریخی عصر قاجار و سفرنامه های داخلی که توسط صاحب منصبان ایرانی نگاشته شده و اوضاع اجتماعی ایران و شرح حال خویشتن را بیان کرده اند و همینطور با رجوع به سفرنامه های خارجی در ایران دوران قاجار که شاهد عینی نوع درمانگری ایرانیان و شیوع و کاربرد داروها برای انواع امراض رایج بوده اند، این پژوهش سعی دارد با رویکردی توصیفی تحلیلی اطلاعات موجود در خصوص داروی گنه گنه را استخراج و ارائه کند.

نتایج حاصله در پی کاوش در منابع و ماخذ بدین قرار است که گرچه ایرانیان برای رفع انواع تب از داروهای خاصی بهره می بردند، اما با ورود داروی گنه گنه در اواخر سده دوازدهم هجری و کارآمدی آن در رفع تب های مزمن (نوبه) این دارو با استقبال ویژه ای از سوی مردم مواجه شده و در بین پزشکان ایرانی و خارجی و عموم مردم به صورت خوراکی، مالیدنی و تزریقی به کار گرفته شد و به سبب اهمیت آن، گنه گنه در منازل و سفرها به گونه پودرشده و محلول و گاه در کنار دیگر داروها و ادویه ها مورد استفاده قرار می گرفت.

در اواخر سده دوازدهم به دلیل بروز و شیوع فراگیر بیماری تب که تحت تاثیر شرایط اقلیمی در ایران بروز می کرد، داروی گنه گنه (کینین) که از داروهای بومی آمریکای جنوبی بود، در ایران به طور قابل ملاحظه ای مورد توجه و بهره بری قرار گرفت. بدین سان نه تنها داروی مذکور به صورت های مختلف برای رفع تب های مزمن مورد استفاده قرار می گرفت، بلکه رغبت به استفاده از این دارو سبب شده بود که حتی در مواردی برای امراض و کسالت های دیگر مانند زدودن ضعف مزاج، ناتوانی جنسی و درمان آماس های طحال و کبد نیز استفاده از گنه گنه به صورت شربت (جوهر گنه گنه)، پودر و یا به صورت تزریقی صورت پذیرد.