کاربردهای آیینی نقوش و کتیبه های ظروف و جام های جادوپزشکی با تاکید بر جام های دوران اسلامی ایران

در روزگاران کهن اعتقاد به نیروهای ماوراالطبیعه و ارواح زیانکار و سودرسان مرسوم بوده و شالوده بسیاری از باورهای دینی و غیر دینی را تشکیل می داده است. این باورها بر عرصه های متفاوت زندگی بشر نیز سایه افکنده بود. پزشکی نیز یکی از حوزه های مهم بوده و از چنین اعتقاداتی اثر پذیرفته است. جادوپزشکی شامل افعالی بود که به واسطه اوراد، طلسمات و تعاویذ به همراه انواع ابزار و آلات در جهت امور پزشکی انجام می گرفت. جام های جادوپزشکی نیز به عنوان ظروفی برای تناول خوراندنی ها یا ملزوماتی در اجرای مراسم درمانی کاربرد داشته اند. پژوهش حاضر با هدف بازنمایی کاربرد ظروف و جام های دوران اسلامی را از دو جنبه مورد بحث قرار می دهد: 1 میزان تاثیر حضور آیین ها در جام های جادوپزشکی؛ 2 چگونگی کاربرد جام های دعادرمانی در فرهنگ اجتماعی ایران.

این مطالعه به صورت کتابخانه ای، موزه ای، آرشیوی و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. روش تحلیل داده ها از طریق نمونه یابی در سه دوره اسلامی (اولیه، میانه، متاخر)، سپس توصیف و تحلیل اطلاعات به روش کیفی صورت گرفته است.

نتایج بررسی ها نشان می دهد، اگرچه ریشه ها و باورهای باستانی تا دوران اسلامی تداوم داشته، نقوش و مفاهیم به دلیل حضور باورهای دینی اعتقادی تغییر کرده و ارزش های معنوی در کاربردهای آیینی و اعتقادی جام های جادوپزشکی نقشی چشم گیر داشته اند. نگاره های منقوش بر این جام ها از کاربرد آن ها در درمان بیماران یا برگزاری آیین های مخصوص حکایت دارد.

اغلب کتیبه های مرقوم، نمایانگر نوع به کارگیری ظرف در آیین های درمانگری و نیز دعاهایی در جهت طلب سلامتی و آرزوی خیر برای صاحب ظرف می باشند. همچنین انواعی از جام ها نیز به واسطه نگاره های تصویری، با مفاهیم برکت و باروری پیوند دارند.