بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاه های خودانگیخته مبتنی بر تجارب جهانی

سکونت داشتن، یعنی متعلق بودن به یک مکان حقیقی و سکنی گزیدن با مفاهیم کیفی آن، از شروط مقدماتی انسان بودن است؛ لیکن یکی از معضلاتی که شهرهای امروزی با آن روبه رو هستند، خیل مردمی است که به آنها هجوم آورده اند، بدون توان تهیه مسکن مناسب و باکیفیت. ایشان از این راه به تغییر فضا مبتنی بر نیاز خود برمی خیزند و در بستر فضایی موجود، مسکن خود را منطبق بر نیازها و احتیاجات بنا می کنند و شیوه سکونت خویش را بر فضا حاکم می گردانند. شناسایی چگونگی تحقق امر سکونت، به دلیل اهمیت مفهوم سکونت و گسترش روزافزون سکونتگاه های خودانگیخته در شهرها، ضروری به نظر می رسد، تا بتوان پایه های علمی روشنی برای برنامه ریزی منطبق بر واقعیت زندگی در اسکان های مذکور ایجاد کرد. بر این مبنا، در نوشتار پیش رو، به شناسایی ویژگی ها و مولفه های مفهوم و شیوه سکونت در سکونتگاه های خودانگیخته بر اساس ارزیابی و تحلیل تجارب پژوهشی مرتبط با موضوع پرداخته می شود. ماهیت مقاله بازشناسی تجربه زیسته مردم در سکونتگاه های خودانگیخته از منظر مولفه های مفهوم و شیوه سکونت به لحاظ کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس روش استدلال منطقی علمی است و گردآوری داده ها از طریق روش اسنادی و مطالعات کتابخانه ای و تحلیل آن بر اساس روش تحلیل محتوا صورت است. ابتدا مفهوم سکونت، ارتباط آن با فرهنگ، اسکان خودانگیخته، و خصیصه های آن شناسایی و سپس پژوهش های پیشین مرتبط، که یافتن آن ها ماحصل جست وجویی طولانی و گسترده در پایگاه های علمی معتبر داخلی و خارجی بوده است، بررسی و تحلیل می گردد. در انتها، با بررسی و تحلیل تجاربی در کشورهای کاستاریکا، اندونزی، فلسطین اشغالی، اسپانیا، مصر، برزیل، مکزیک، و پاکستان، مولفه ها و ویژگی های مفهوم سکونت در سکونتگاه های خودانگیخته معرفی می شود. نتایج حاکی از امتداد و استمرار رفتارهای مرتبط با امر سکونت در فضاهای عمومی سکونتگاه های مذکور بر اساس ویژگی ها و محدودیت های منحصر به فرد موجود در آن ها است که سرمایه اجتماعی و هویت جمعی زیادی را با خود به همراه دارد. رفتاری که ساکنان را همچون خانواده ای بزرگ با تعاملات اجتماعی بسیار قوی کنار هم نگه می دارد، حس حمایت مقاومتی را تحقق می بخشد، و به افراد در دستیابی به اهدافشان در مقابل پس زدگی های جامعه بزرگ تر، موانع، مشکلات، و راه دشوار پیش رو یاری می رساند. بنابراین، مولفه های تجلی دهنده مفهوم سکونت بر مبنای تحلیل های انجام شده چنین هستند: هویت جمعی فضامحور، این همانی فضایی، اجماع گروهی مبتنی بر اندیشه ورزی جمعی، امنیت درونی، جدایی گزینی فضایی، سرمایه اجتماعی گروهی، امنیت تصرف، فرهنگ تلفیقی (قرابت فرهنگی)، رضایتمندی سکونتی بالاتر، قدرت اجتماعی، فضای جمعی درون گرا، شفافیت مناسبات درون گروهی، اعتماد اجتماعی، پویایی فرهنگی، و همبستگی فضایی.