بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی در ایران: ارزیابی تمهیدات در طرح نمونه سبزوار از منظر بهره بران زن

رویکرد بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی از اواسط دهه هشتاد شمسی به این سو مورد پذیرش دولت ایران قرار گرفته است. همچنین، با تصویب «سند بازآفرینی» در سال 1393، فعالیت های ارتقایافته بهسازی و توانمندسازی (شامل اقدامات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باهدف ارتقاء کیفیت زندگی) اکنون تحت عنوان «بازآفرینی شهری» در سکونتگاه های غیررسمی اجرا می شود. در این مقاله، طرح نمونه بازآفرینی شهری در سکونتگاه های غیررسمی سبزوار مورد تحلیل قرار می گیرد. مقصود مستندسازی و ارزیابی دست آوردهای نمونه عالی تمهیدات در سکونتگاه های غیررسمی ایران به ویژه از منظر بهره بران است. علاوه بر مطالعات اسنادی، فعالیت های میدانی، شامل مشاهده، پیمایش کمی (تکمیل 308 پرسشنامه توسط زنان)، مصاحبه و بحث گروهی متمرکز، در دو محله شرق کال عیدگاه و غرب نیروگاه طی دو نوبت انجام شده است. یافته ها حاکی از آثار مثبت فعالیت ها بر شرایط زندگی زنان و توانمندسازی آنان است. همچنین، برگزاری جلسات ستاد بازآفرینی با حضور اهالی در دفاتر محلات باعث ارتقاء مشارکت، ایجاد حس مالکیت نسبت به پروژه ها و نیز افزایش اعتماد به مسئولان شده است. درعین حال، از منظر سیاست گذاری و برنامه ریزی سطح کلان نمی توان ادعا کرد که دست آوردهای این طرح نمونه بازآفرینی چندان فراتر از طرح های قبلی بهسازی و توانمندسازی تحقق یافته است. به رغم زحمات زیاد دست اندرکاران محلی طرح، فعالیت ها دارای نارسایی های مشابهی است؛ از جمله آماده نشدن طرح تفصیلی پیش از شروع فعالیت های بازآفرینی، عدم تخصیص زمین مناسب برای برخی تمهیدات کالبدی، توجه ناکافی به نهادسازی در سطح محلات و محدود ماندن اقدامات اجتماعی و توانمندسازی. همچنین، برنامه ریزی پیشگیرانه برای جلوگیری از گسترش سکونتگاه های غیررسمی در احداث کمربند سبز حفاظتی خلاصه شده است.