بررسی تنوع ریخت شناختی بعضی از ژنوتیپ های زیتون منطقه گرگان

ژنوتیپهای محلی و گونه های وحشی به عنوان ذخایر ژنتیکی گیاهان در هر کشور، ثروت ملی تلقی شده وباید در جهت حفظ و جلوگیری از انقراض آنها کوشش فراوانی به خرج داد. با توجه به اینکه ایران یکی از خاستگاه های زیتون در جهان است، شناسایی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی زیتون کشور، شناسایی باغ های قدیمی و سازماندهی ژنوتیپ های موجود از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

در این پژوهش، مشخصات 32 ژنوتیپ با استفاده از شاخص های ریخت شناختی و مطابق با روش های استاندارد شورای بین المللی زیتون، که مورد تایید موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال نیز می باشد، صورت گرفت. این دستورالعمل شامل 33 صفت ریخت شناختی در مورد برگ، هسته و میوه است. در این میان 11 صفت کمی و 22 صفت کیفی مطالعه شدند. صفات با اندازه گیری شاخص مورد نظر در 30 میوه و هسته و 15 برگ تعیین شدند و سپس تجزیه خوشه ای، گروه بندی، تحلیل عاملی و تجزیه به مولفه اصلی در آنها انجام شد.

نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر وزن، طول، قطر و نسبت طول به قطر میوه و درصد گوشت و وزن، طول، قطر و نسبت طول به قطر هسته اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1/0 درصد وجود داشت. بیشترین وزن میوه به ژنوتیپ I7 (88/3 گرم) و بیشترین طول میوه به ژنوتیپ های B13 (28/25 میلی متر) و F1 (15/25 میلی متر) تعلق داشتند. بیشترین قطر میوه در ژنوتیپ I7 (84/16 میلی متر) مشاهده شد. بیشترین وزن هسته مربوط به ژنوتیپ G4 (95/0 گرم) و بیشترین طول هسته مربوط به ژنوتیپ F1 (55/21 میلی متر) بود. ژنوتیپ F12 بیشترین طول برگ (66/65 میلی متر) را داشت که البته اختلاف معنی داری با ژنوتیپ D2، F9، D10، A12 و A10 نداشت. ژنوتیپ F12 بیشترین عرض برگ (77/14 میلی متر) را نشان داد. در بررسی صفات کیفی میوه اکثر ژنوتیپ ها دارای شکل متقارن و حدود یک سوم ژنوتیپ ها تا حدی قرینه بودند، این درحالی بود که شکل نامتقارن در بین ژنوتیپ ها وجود نداشت. تجزیه همبستگی نشان داد که بین اکثر صفات اندازه گیری شده همبستگی معنی داری وجود داشت. طبق نتایج بیشترین همبستگی بین وزن هسته و قطر هسته (86/0= r) مشاهده شد. در تجزیه خوشه ای، 32 ژنوتیپ مورد مطالعه در فاصله 68/0 به شش خوشه اصلی تقسیم شدند. بر اساس تحلیل عاملی داده های تحقیق حاضر دارای چهار عامل اصلی بودند که در مجموع حدود 91 درصد از واریانس کل را توجیه کرد. تجزیه به مولفه اصلی، وجود تنوع ریخت شناختی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه را تایید کرد.

طبق نتایج این بررسی، بین ژنوتیپ های زیتون واقع در مجموعه هاشم آباد گرگان تنوع ریخت شناختی و به طبع آن تنوع ژنتیکی بالایی وجود داشت و می توان از آنها به عنوان ژنوتیپ های امیدبخش در برنامه های تکثیر، بهنژادی و توسعه باغات تجاری زیتون و همچنین انتخاب رقم در استان گلستان بهره گرفت.