تاثیر تلقیح باکتریایی بر عناصر دانه و خاک کتان روغنی (Linum usitatissimum L.) تحت سطوح مختلف آبیاری

کتان روغنی گیاهی است که از روغن آن در صنایع مختلف استفاده می گردد. دانه های کتان دارای ترکیبات و اجزای فعال زیستی می باشند که سبب کاهش تشکیل کلون های سرطانی می گردند. خشکی یکی از عوامل کاهنده تولید محصول در بسیاری از نقاط دنیا می باشد. امروزه از تکنیک های فراوانی جهت افزایش تحمل گیاهان به خشکی استفاده می شود. یکی از این روش ها پیش تیمار بذور با باکتری های محرک رشد گیاه است. این باکتری ها از طریق مکانیسم هایی از جمله انحلال فسفات و پتاسیم، تثبیت نیتروژن، تولید سیدروفور و تنظیم کننده های رشد، تولید آنزیم های هیدرولیتیک و اگزو پلی ساکاریدها سبب افزایش تحمل و همچنین تولید گیاهان تحت شرایط تنش زا می گردند. از آنجا که تنش کم آبی یکی از موانع اصلی کاهش تولید در ایران محسوب می شود و از سویی دیگر استفاده از کودهای شیمیایی سبب آلودگی های زیست محیطی فراوانی می گردد، تحقیق فوق با هدف کاربرد و بررسی تاثیر کودهای بیولوژیک تحت کاربرد باکتری های محرک رشد بر تولید گیاه دانه روغنی کتان تحت تنش کمبود آب اجرا گردید.

آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل آبیاری در سه سطح (آبیاری کامل، 75 و 50 درصد آبیاری کامل) و باکتری های محرک رشد در 7 سطح (عدم تلقیح باکتریایی، تلقیح با Bacillus amyloliquefaciens ، Bacillus sp strain1 ، Bacillus sp strain2، Azotobacter chroococcum، Pseudomonas putida و Azospirillium lipoferum) بودند. اعمال تنش ها از زمان شروع رشد طولی ساقه شروع شد. در مرحله رسیدگی عملکرد دانه و میزان عناصر فسفر، آهن و روی در بذر اندازه گیری شد. پس از برداشت محصول هدایت الکتریکی و اسیدیته خاک و میزان عناصر فسفر، آهن و روی در خاک نیز اندازه گیری گردید. تجزیه واریانس نتایج و همبستگی بین صفات با استفاده از نرم افزارSAS ، مقایسه میانگین ها به روش LSD و مقایسه میانگین برهمکنش ها از روش برش دهی اثرات متقابل انجام شد.

طبق نتایج حاصل برهمکنش آبیاری و تلقیح باکتریایی بر عملکرد دانه، درصد فسفر و غلظت آهن و روی در دانه و هدایت الکتریکی خاک معنی دار بود. تیمارهای باکتریایی در هر سه سطح آبیاری از بیشترین میزان عملکرد دانه، درصد فسفر دانه، غلظت آهن و روی در دانه و هدایت الکتریکی خاک برخوردار بودند در صورتیکه تیمارهای شاهد کمترین مقادیر را نشان دادند. در بررسی اثرات اصلی تنش بر میزان عناصر در خاک، با افزایش خشکی میزان عناصر موجود در خاک از روند افزایشی برخوردار بودند. تیمارهای باکتریایی نیز عناصر کمتری نسبت به تیمارهای شاهد داشتند. در بین تیمارهای باکتریایی، تیمارهای Bacillus sp strain1 ، Bacillus amyloliquefaciens و Azotobacter chroococcum، تاثیر بیشتری بر افزایش عملکرد و عناصر دانه داشند. همبستگی منفی ولی معنی داری بین درصد فسفر و غلظت آهن و منگنز در دانه با غلظت عناصر فسفر، آهن و روی در خاک مشاهده شد.

استفاده از باکتری های محرک رشد گیاه با افزایش جذب عناصر غذایی از خاک می توانند در افزایش عملکرد دانه موثر باشند. در واقع باکتری های محرک رشد با جذب عناصر خاک و کمک به جذب آن توسط گیاه ممکن است سبب کاهش میزان عناصر در خاک شده و در نهایت در افزایش عملکرد موثر باشند.