واکاوی باستان شناسانه ی سلاح های سرد با تیغه ی کوتاه (خنجر، کارد و پیش قبض) در دوره ی قاجار

در پی تحولات فناوری های نظامی دوره ی قاجاریه، بر اهمیت سلاح های گرم افزوده شد و سلاح های سرد کاربرد کمتری در جنگ ها پیدا کردند؛ اما تولیدشان به واسطه ی کاربرد های جانبی دیگر، همچنان با کمیتی اندک تر ادامه یافت. در این دوره، به هنگام نبرد از انواع سلاح های سرد همچون سلاح های تیغه دار برنده، کوبنده، پرتابی و برخی ابزارهای قلعه گیری استفاده می شد. تمرکز پژوهش حاضر برروی خنجر، کارد و پیش قبض ها است که هر سه از انواع سلاح های تیغه دار و برنده هستند. هدف از این مقاله، بررسی ویژگی های شکلی و تزیینی خنجر، کارد و پیش قبض ها، هم چنین کاربرد این سلاح ها و ارتباط احتمالی تزئیناتشان با کاربری های جنگی و یا تشریفاتی آن ها است که به منظور شناخت بهتر و همه جانبه ی این سلاح ها و روند تحول آن ها در دوره ی قاجار صورت گرفت. در این راستا، پاسخ گویی به این پرسش ها مدنظر قرار گرفت؛ خنجر، کارد و پیش قبض های دوره ی قاجار از لحاظ فرم، نقوش، مضامین و فنون تزئینی چه ویژگی هایی دارند؟ و میزان و کیفیت تزیینات روی سلاح های یاد شده چه ارتباطی می تواند با کاربرد آن ها داشته باشد؟ این پژوهش با رویکرد تاریخی-توصیفی و تحلیلی، و با روش یافته اندوزی از خلال منابع کتابخانه ای و بررسی های میدانی روی 17 خنجر، 17 کارد و 3 پیش قبض که عمدتا از آثار موزه های داخل و خارج از کشور هستند، صورت گرفته است. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهد که این سلاح ها از نظر میزان انحنای تیغه متفاوت هستند. بخش های مختلف این سلاح ها با نقوش گیاهی-هندسی، انسانی-جانوری و کتیبه ای؛ و بیشتر با فنون طلاکوبی، قلمزنی و میناکاری آراسته شده اند. نقوش گیاهی-هندسی و انسانی-جانوری مضامین بزمی و نقوش کتیبه ای مضامینی مذهبی- تعویذی و ادبی دارند. اجرای نقوش تزئینی بیشتر با فنون پرهزینه و مجللی چون میناکاری و یا ترصیع کاری روی خنجر و کارد (بر پیش قبض ها از این فنون استفاده نشده)، نشان از این دارد که این دو سلاح در دوره ی قاجاریه بیشتر به منظور تزئین مورد استفاده قرار گرفته اند تا برای استفاده واقعی در میدان نبرد.