کنام سازی شناختی و بوطیقای باستان شناختی؛ درآمدی بر نظریه ی ماواگزینی در باستان شناسی

این پژوهش درآمدی به باستان شناسی ماواگزینی است و به طرح آن به عنوان یک افق پژوهشی تازه با اصول موضوعی و مسئله شناختی مشخص و منحصر به خود اختصاص دارد. منظر ماواگزینی در باستان شناسی، محصول یک فقدان در اصول معرفت شناختی این رشته است؛ فقدان مطالعه و پژوهش در آن دسته پدیده هایی که به واقع شاخصه های شناختی/فرهنگی محسوب می شوند؛ پدیده هایی که نمی توان آن ها را در زمینه های بوم شناختی-محیطی، جغرافیایی و انسان شناختی توضیح داد. این ضعف معرفت شناختی از آنجا ناشی می شود که به طور سنتی باستان شناسی را ناتوان از پل زدن از جانب مادیات به معانی دور از دسترس تلقی می کرد. بنیان معرفت شناختی این پژوهش آن است که برعکس، معناهای انسانی مادیت دارند و ذهن و ماده را نمی توان در دو قطب مخالف یکدیگر جای داد. مسئله ی اصلی این پژوهش بازگرداندن نوعی از اعتبار به باستان شناسی است که ورای در اختیار گذاشتن شروح بوم شناختی-محیطی، جغرافیایی و انسان شناختی پیرامون مدارک و شواهد باستانی، بتواند بر مولفه هایی انگشت گذارد که به طور رایج خارج از حیطه ی سیطره ی آن به شمار آمده است؛ همچون مولفه های شناختی، متافیزیکی، نشانه شناختی و مفهومی-زبانی. در این پژوهش ضمن تعریف و شرح ماواگزینی از سه منظر فلسفی، انسان شناختی و باستان شناختی، مفاهیم نظری و روش شناختی ویژه ای برای این منظر برساخته و پیشنهاد شد. برمبنای مفاهیم نظری مورد بحث، سطوح واقعیات زیستی انسان از لحاظ باستان شناختی ترسیم و پیشنهاد شد. درنهایت، باستان شناسی ماواگزینی بر سطحی از واقعیات مادی انسانی اشاره می رود که تاکنون ذیل عباراتی همچون «ذهنی»، «دست نیافتنی» یا «فاقد شواهد مادی» انکار ، رد یا به شکلی سیستماتیک از نظرها پنهان می شد. برای نشان دادن کاربرد عملی این چارچوب، بررسی های باستان شناختی سرفیروزآباد کرمانشاه موردکاوی شد. موردکاوی نشان می دهد حتی بررسی های سطح الارضی نیز می توانند شواهدی را از واقعیت های رده بالاتر یا چنان که در این مقاله مورد نظر است، واقعیت های بوطیقایی در خود داشته باشند؛ تنها اگر پژوهشگر از پیش، خود را آماده ی پذیرش آن واقعیت ها کرده باشد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا می توان سطح مولفه های فرهنگی را به عنوان یک سطح مطالعاتی معنادار وارد مراحل مختلف پژوهش های باستان شناختی کرد؟ این مولفه ها کدام و بر چه مبانی معرفت شناختی استوار هستند؟ فرضیات عبارت ست از: شواهد مربوط به سطح مولفه های فرهنگی در همه ی سطوح پژوهش های باستان شناختی وجود دارد و تنها مانع درنظر گرفتن آن ها، پیش پنداشت ها و انگاره های معرفت شناختی نادرست است.