بررسی ساختار بعدی-عاملی توانایی های شناختی دانش آموزان پایه نهم تحصیلی

بررسی ساختار بعدی-عاملی توانایی های شناختی، به دلیل این که شواهدی درباره روایی ساختار آن از جنبه های محتوایی و فرآیند های شناختی ارائه می کند، موضوعی مهم برای سنجش، مداخله و رشد این توانایی ها می باشد. این پژوهش با هدف بررسی ساختار بعدی-عاملی توانایی های شناختی و ارائه مدلی برای این ساختار، در مقایسه با ساختارهای ارائه شده از توانایی های شناختی مانند نظریه هوش عمومی (عامل g)، انجام گرفت. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع مدل سازی رابطه بین سوال ها و پاسخ ها بود. حجم نمونه پژوهش مشتمل بر 1105 دانش آموز پایه نهم تحصیلی بود (578 پسر و 527 دختر) که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی از بین 32 دبیرستان شهر اهواز انتخاب شده بودند. تحلیل داده ها با استفاده روش های تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی مبتنی بر مجاورت کوواریانس شرطی (HAC/CCPROX) و شاخص PolyDETECT، مدل سازی معادلات ساختاری (SEM)  و شبیه سازی مونته کارلو (Monte Carlo simulation) انجام گرفت. نتایج تحلیل ها نشان داد ساختار توانایی های شناختی دانش آموزان دوبعدی می باشد. بعد اول شناخت غیراجتماعی نام گذاری شد که شامل شش عامل حافظه گذشته نگر، حافظه آینده نگر، کنترل مهاری، تصمیم گیری، برنامه ریزی و توجه پایدار بود. بعد دوم شناخت اجتماعی نام گذاری شد که صرفا شامل عامل شناخت اجتماعی بود. همچنین روایی و پایایی ابعاد و عامل های به دست آمده مورد تایید قرار گرفت. نتایج مطالعه حاضر نشان داد نظریه تک بعدی هوش عمومی (عامل g)، نظریه ای کامل برای ساختار توانایی های شناختی نمی باشد و عامل g قادر نیست واریانس شناخت اجتماعی را تبیین کند. به همین دلیل، نظریه برآمده از این پژوهش، «نظریه دوبعدی توانایی های شناختی اجتماعی-غیراجتماعی» نامیده شد. همچنین، نتایج این پژوهش یافته های برخی پژوهش ها مبنی بر این که شناخت غیراجتماعی و شناخت اجتماعی دو بعد متفاوت توانایی های شناختی را تشکیل می دهند، تایید کرد.