«حال سرمدی»، تاویلی بر نگاره «خسرو و شیرین»

طرح مقوله جمع اضداد در عالم محسوس و تقارن حوادث و زمان های متوالی و پیاپی درآن واحد و به طور یکجا محال و غیرممکن است و لذا به نظر می رسد که نمایش هم زمان مراتب پیوسته و ویژگی ساختاری منحصربه فرد در نگاره های ایرانی و به طور اخص نگاره خسرو و شیرین آشکارا بر وجود زمان و مکان دیگری دلالت دارد؛ چنانچه این بار شاهد نمایش هم زمان دو فضای مجزا، دو زمان (دو آسمان شب و روز) درآن واحد در یک تصویر هستند. این ویژگی و این ترکیب شگفت پیش از هر چیز «حال سرمدی» صوفیه را به یاد می آورد. حالی که در آن مفهوم زمان و مکان (در مقایسه بازمان و مکان محسوس) استحاله یافته، موقع و موضع و فضای دیگری را طراحی می کند. بدین معنی ضمن طرح فرضیه ارتباط مضمونی و محتوایی نگاره های ایرانی با عرفان اسلامی [در اینجا به طور خاص] مقوله «وقت» و به تعبیری حال سرمدی صوفیه و باهدف تاویل و گشایش روزنه ای به سوی معناهای نهفته و پنهان آثار، به بررسی وجوه و شاخصه های قرابت این دو، ویژگی های تمثیلی و به طور اخص «ساختاری» نگاره و قابلیت انطباقان با آراء صوفیه (عین القضات همدانی، داوود قیصری، شیخ محمود شبستری و...) با رعایت اختصار اشاره و پرداخت شده است.