تزیین و تجمل؛ مواد و مصالح

ابوحامد محمد غزالی عارف و فیلسوف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تاثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهم ترین اثر او کتاب احیاء علوم الدین است که آن را برای زنده کردن دانش های دینی، در دوره عزلت، به نگارش درآورد. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت می شود. دسته ای از این نکات در مورد تزیینات و تجمل در معماری و مواد و مصالح در بناهاست. غزالی در صفحات مختلفی از کتاب درباره انواع تزیینات و تجملات در بناهایی چون مسکن و مسجد سخن گفته و اقسام گوناگونی از مواد و مصالح را، اعم از گچ و خشت و آجر و نی، بررسی کرده است. این مقاله محصول دسته بندی مطالب گردآمده از کتاب و در چهار باب سامان یافته است. در باب اول مقدماتی درباره نگاه غزالی و اندیشه وی بیان می شود. این مقدمات برای فهم بهتر چگونگی انجام پژوهش و استدلال از طریق مطالب لازم به نظر می رسد. باب دوم در خصوص تزیینات در معماری و حرمت و حلیت آن است. در باب سوم تجملات معماری شامل ارتفاع بنا و متاع بنا بررسی می گردد. باب چهارم در مورد استفاده از مواد و مصالح، خصوصا گچ و آجر، است و در خاتمه مبحثی در مورد نگاه جامع غزالی به مواد و مصالح از حیث دوام آن هاست. تحقیق با روش تفسیری و به شیوه قرایت و فهم و تفسیر احیا به واسطه خود متن انجام شده است، بنابراین محور این تحقیق کتاب احیاء بوده و فقط برای فهم بهتر این کتاب به دیگر آثار غزالی و منابع درجه دوم رجوع شده است. مطابق این مقاله، مصالح کم دوام از نظر غزالی برای ساختن مسکن بیشتر مطابق زهد است و کم دوامی مصالح عموما معیاری برای ارزش داوری مثبت بناهاست. در دستگاه فکری غزالی، در حالی که تزیینات با رعایت شرایط لازم آن به خودی خود مباح تلقی می شود، آرایش و تزیین برای زیست زاهدانه مذموم است. آذین مساجد از آن روی که خانه خداست رواست و مواد و مصالح به خودی خود عامل ارزش داوری بنا و بانیان آن است.