معرفی باستان شناختی کارگاه های صنعتی کهن ذوب فلز زیر کوه خراسان جنوبی با تکیه بر مطالعات پتروگرافی و XRF

فلزکاری کهن، چرخه ای است که با معدن کاوی و استخراج کانی آغاز شده و با گداختن سنگ های معدنی تا مرحله تولید کالا و سپس توزیع آن ادامه می یابد. هریک از فعالیت های این چرخه، شواهدی باستان شناختی را برجای نهاده اند که با شناسایی و مطالعه آن ها می توان به درک توانمندی فلزکاری منطقه و در نهایت توانایی ساکنان آن در بهره برداری از امکانات و قابلیت های زیست بومی، چون منابع آبی، پوشش گیاهی و کان سارها دست یافت. تجمع معادن غنی از انواع فلزات در منطقه خراسان و پیشینه ی درخشان این منطقه در تولید آثار فلزی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی سبب شد تا متون و منابع کهن همواره بر پویایی فلزکاری در شرق ایران تاکید کنند. استان خراسان جنوبی نیز که پهنه وسیعی از شرق ایران را در بر دارد، از دیرباز به دلیل ویژگی های زمین شناختی از جمله مناطق مهم در زمینه معادن و فلزات بوده است که توانمندی بالایی را در زمینه مطالعات معدن کاری و فلزگری کهن دارد. در پژوهش حاضر پنج محوطه ی ذوب فلز در منطقه زیرکوه (واقع در شمال شرقی استان خراسان جنوبی) که به روش بررسیهای پیمایشی باستان شناسی از سوی نگارندگان یافت شده، معرفی می شوند؛ همچنین این پژوهش به مطالعه ترکیبات شیمیایی سرباره های یافت شده در محوطه های شهرستان زیرکوه از طریق آزمایش XRF نیز می پردازد. نتایج این آزمایش مشخص کرد که اکسیدهای سیلیسیوم، کلسیم، آلومینیوم، منگنز، آهن و پتاسیم اجزای اصلی تشکیل دهنده سرباره های این محوطه ها هستند و بر خلاف تصور مردم بومی منطقه که این محوطه ها را کوره ذوب آهن می خواندند، فلز اصلی استحصالی در این کوره ها مس بوده است.