مطالعه ساختاری ملات با روش XRD رهیافتی علمی در بررسی های باستان شناسی؛ بررسی موردی چهارتاقی های شاخص استان فارس

چهارتاقی های تاریخی فراوان به جای مانده در استان فارس که گاه به صورت منفرد و گاه به همراه سازه های الحاقی دیده می-شوند، بیشتر با عنوان آتشکده های ساسانی شناخته می شوند که هم کاربری این بناها را به عنوان نیایشگاه آتش مطرح می-کنند و هم قدمت آن ها را به عصر ساسانی باز می گردانند. غالب بررسی های علمی باستان شناسی در مورد کاربری چهارتاقی ها بر اساس شاخص هایی نظیر پلان، وجود تالارهای طواف، پایه های آتشدان، بقایای آتشدان ها و وجود سکوهای جانبی در اتاق ها صورت می گیرد. در مورد گاه نگاری این سازه ها نیز حضور گچ بری های شاخص دوره ساسانی، وجود قطعات پراکنده سفالی به همراه پیدا شدن سکه های این دوره در حفاری ها به عنوان شاخصی برای تعیین قدمت چهارتاقی ها به شمار می آیند. در پژوهش پیش رو با روش آنالیز کیفی پراش اشعه X موسوم به XRD، نمونه ملات دوازده چهارتاقی شاخص منطقه فیروزآباد- فراشبند-کازرون در جنوب استان فارس آنالیز گردید. با توجه به نتایج به دست آمده و خوشه بندی آماری برخی از نتایج بررسی های باستان شناسی تایید نشد. آنالیز ملات چهارتاقی تل جنگی که از جمله آتشکده های مهرنرسی شناخته شده، همچنین چهارتاقی گنبد آتشکده که مکان افروختن آتش آدریان دانسته می شود، این بافت زمانی و نوع کاربری را تایید نمی-کند. پژوهش انجام شده نشان داد شواهد آنالیز دستگاهی ملات سازه های تاریخی می تواند رهیافتی برای کمک به بررسی های علمی باستان شناسی چنین بناهایی باشد.آنالیز ملات چهارتاقی تل جنگی که از جمله آتشکده های مهرنرسی شناخته شده، همچنین چهارتاقی گنبد آتشکده که مکان افروختن آتش آدریان دانسته می شود، این بافت زمانی و نوع کاربری را تایید نمی-کند.