نظریه ای درباره انتظام های هندسی معماری ایران

مطالعات انجام شده در حوزه هندسه در معماری ایرانی بسیار دامنه دار و متفاوت است. در این مطالعات، هندسه به معانی گوناگون مورد نظر قرار گرفته، و تبعا انواع مختلفی از انتظام هندسی در معماری ایران قابل شناسایی است. هر کدام از این انتظام های هندسی به طور منفرد در پیشینه پژوهش در معماری ایران مورد مطالعه فراوان قرار گرفته اند. اهمیت تبیین این انتظام های هندسی در نسبت با یکدیگر بسیار مهم و قابل توجه است و می تواند از بسیاری از خلط های رخ داده جلوگیری نماید.با توجه به توضیحات ارایه شده مسئله اصلی این پژوهش این است که: در آراء محققان معماری ایران، چه انواعی از انتظام هندسی را می توان شناسایی کرد؟ و فرضیه این پژوهش این است که انتظام های هندسی در معماری ایران، دارای اقسام و مراتب مختلفی است که تاکنون به صورت واضح و روشنی در کنار هم تبیین نشده اند. در این تحقیق با روش تحلیل محتوای کیفی، آراء محققان در حوزه هندسه مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب متون در این پژوهش، بر اساس انتخاب هدفمند از میان متونی که به شبکه مفاهیم پیوسته با هندسه (مقولات اولیه)، در معماری ایران مرتبط هستند انتخاب و کدگذاری اولیه شده است. سپس متون انتخابی بر اساس مشابهت های موضوعی طبقه بندی و نام گذاری شدند (مقولات محوری) و مجددا همین مقولات محوری نیز در اساس مشابهت های موضوعی طبقه بندی و کدگذاری ثانویه شده اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که انتظامهای هندسی موجود در معماری ایران عبارتند از؛  انتظام هندسی ابعاد انسانی، انتظام هندسی اقلیمی، انتظام هندسی نیارش، انتظام هندسی زیبایی شناسی فرمی و انتظام هندسی زیبایی شناسی آرایه ها. لازم به ذکر است که در نهایت این انتظام های هندسی در یک منظومه درهم تنیده و غیر قابل انفکاک به نام هندسه معماری ایرانی تبلور می یابند و لذا هدف اصلی از تبیین آنها کسب شناخت نسبت به هرکدام به صورت مجزا است که باعث تنویر ذهن و فهم ساز و کار آنها می شود.