بررسی قاعده الواحد از دیدگاه علیقلی بن قرچغای خان

قاعده الواحد در تاریخ تفکر اسلامی همواره مورد توجه فیلسوفان و متکلمان بوده است؛ عده یی به اثبات این قاعده و گروهی به نقد و رد آن همت گماشته اند. یکی از فیلسوفانی که به نقد این قاعده پرداخته علیقلی بن‎قرچغای‎خان ترکمانی، از شاگردان ملارجبعلی تبریزی است. او ابتدا سه برهان در اثبات قاعده از ابن سینا نقل کرده و سپس به بررسی و نقد آنها پرداخته است؛ برهان چهارمی نیز خود به این براهین افزوده است. بعقیده وی نکته کلیدیی که در این برهان ها نادیده گرفته شده، علم و نحوه ارتباط آن با ذات واجب الوجود است. ذات بسیط واجب عین علم به ماهیات است و ذاتی که به خود و به ماسوای خود علم و قدرت دارد و این علم عین ذات اوست، میتواند کثیر صادر کند. این نوشتار با روش تحقیق و نقد روش تاریخی و عقلی به تبیین و بررسی و نقد نظر این فیلسوف گمنام مهم عصر صفوی درباره قاعده الواحد میپردازد. بررسی نشان میدهد که هرچند او تا حدودی توانسته برهان های ابن‎سینا را واکاوی کند اما نگاه او جامع نبوده است.