واکاوی همدیدی بارش های تندری مخرب مشهد

توفان های تندری جزو پدیده های مخرب آب و هوایی محسوب می شوند که شناخت سازوکار، تکوین و توسعه ی توفان های یادشده می تواند کمک ویژه ای را در جهت مقابله و کاهش خسارات ایفا کند.

در پژوهش حاضر به بررسی توفان های تندری با بارش بیش از 10 میلی متر ایستگاه سینوپتیک مشهد در یک دوره آماری 61 ساله (2010 -1951) پرداخته شده است. بدین ترتیب ابتدا کدهای مربوط به رخداد پدیده توفان تندری و سپس بارش های بیش تر از 10 میلی متر مربوط به این پدیده استخراج و در ادامه داده های روزانه ی میانگین فشار تراز دریا از سری داده های بازکاوی شده ی NCEP/NCAR در 12 روز مورد نظر برداشت شد. در نهایت با روش تحلیل مولفه ی مبنا (PCA) و تحلیل خوشه ای، الگوهای گردشی تراز دریا که در ایجاد بارش های تندری نقش ایفا می کردند، طبقه بندی گردیدند.

با بررسی های صورت گرفته مشخص گردید که بارش های تندری مشهد از دو الگوی کلی پیروی کرده است. الگوی اول، در فشار تراز دریا، هسته ای از سامانه ی کم فشاری بر فراز کشور ایران شکل گرفته که با حرکت چرخندی رطوبت موردنیاز بارش تندری را از منابع رطوبتی جنوب کشور تامین و در ترازهای فوقانی (850 و 500 هکتوپاسکالی) نیز قرارگیری جلوی ناوه بادهای غربی بر فراز منطقه مورد پژوهش موجب رخداد بارش تندری گردیده است. الگوی دوم، سامانه ی سودانی در جهت جنوب غربی - شمال شرقی گسترش یافته و با عبور از فراز دریای عمان و خلیج فارس موجب فرارفت رطوبت به سمت منطقه مورد مطالعه شده و در تراز 850 و به ویژه 500 میلی باری قرارگیری جلوی ناوه بادهای غربی بر فراز منطقه مورد مطالعه عامل دینامیکی صعود را فراهم و تشدید و در پی آن به بارش تندری منجر گردیده است.

رخداد توفان های تندری و به ویژه بارش های تندری شدید و مخرب به وجود هوای مرطوب در مجاورت سطح زمین (مثلا نم ویژه 10 گرم بر کیلوگرم و بیش تر)، و وجود ناپایداری در لایه های میانی وردسپهر بستگی دارد، مطالعه و مقایسه های انجام گرفته در رابطه با الگوهای متفاوت نشان داد که عوامل یادشده در الگوهای موجود نقش اصلی را ایفا می کنند. بررسی نقشه های وزش رطوبتی و نم ویژه ی الگوهای متفاوت در ترازهای مختلف جوی نشان می دهد که منابع رطوبتی بارش های تندری صورت گرفته در منطقه پژوهش دریای عرب، دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان است.