بررسی و تحلیل بافت تاریخی روستای خویدک براساس گاهنگاری دوره های تاریخی

خویدک یکی از روستاهای تشکیل دهنده دهستان فهرج از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد است. این روستا آثار تاریخی زیادی را در دل خود دارد و از بافت نسبتا منسجمی برخوردار است. این مقاله با رویکرد تاریخی تحلیلی قصد دارد بافت روستا را از دیدگاه تاریخی بررسی کرده و در کنار آن تاثیر عوامل اقلیمی بر شکل‎گیری بافت روستا را مطالعه کند. برهمین پایه مهم ترین سوالاتی که در این مقاله مطرح شده اند عبارت اند از 1. روستای خویدک در چه دوره‎هایی شکل گرفته و توسعه یافته است؟ 2. براساس اطلاعات جمع‎آوری‎شده، وضعیت بافت تاریخی روستای خویدک چگونه است؟ متون محلی یزد روستای خویدک را مربوط به دوره ساسانی می دانند شواهد باستان شناختی مرتبط با این دوران نیز در دشت های اطراف روستا شناسایی شده است. همچنین قلعه تاریخی روستا را نیز به این دوره تاریخ گذاری کرده اند. در کنار آن مسجد جامع قدیم قرار دارد که می‎تواند مربوط به دوران صدر اسلام باشد. در بررسی های باستان شناختی که در این روستا انجام گرفت تعداد دوازده خانه شناسایی گردید که به دوره آل مظفر تاریخ گذاری می شوند. می توان گفت که بافت روستا در قرون میانی اسلامی در محدوده ای حدفاصل حسینیه پایین تا حسینیه بالا قرار داشته است. اگرچه شواهد به دست آمده از دوره صفویه اندک است، ولی خانه های زیادی شناسایی شدند که در دوره های قاجار ساخته شده اند. در این دوران روستا به حد نهایی گسترش خود رسیده بود. در دوران پهلوی و معاصر نیز برخی از خانه های تاریخی مرمت و نوسازی گردیده اند. روستای خویدک دارای بافت تاریخی نسبتا متراکمی است که در جهت شمال‎غربی جنوب‎شرقی توسعه یافته است. خانه‎ها درون گرا بوده و از عناصری همچون حیاط مرکزی، صفه (تالار)، زیرزمین و خرداقلیم تشکیل شده‎اند. پوشش‎ها نیز اکثرا گنبدی و حجم زیادی از مصالح مورد استفاده بوم‎آورد بوده و در ساخت برخی از نمونه‎های اخیر، از مصالح مدرن استفاده شده است. درصد زیادی از خانه‎ها متروک شده که این امر اگرچه، در حفظ بافت تاریخی تا حدودی موثر بوده، ولی ادامه این روند می‎تواند تخریب بخش زیادی از بافت را به دنبال داشته باشد.