مداخله زمینه ای طراحی شده برای اختلالات طیف اتیسم: پژوهش آزمایشی با استفاده از طرح تک موردی

مطالعه حاضر جهت بررسی میزان پذیرش مداخله زمینه ای طراحی شده برای کودکان دارای  اختلال طیف اتیسم (CI-ASD) و اثربخشی احتمالی آن در توسعه مشارکت کودکان و خودکارآمدی مادران آنها اجرا شده است. این مداخله دارای سه مولفه اصلی است: هدایتگری والدین، الگوهای پردازش حسی کودک و حمایت اجتماعی از والدین. جلسات مداخله شامل آموزش گروهی  والدین و جلسات هدایتگری انفرادی بود، که با استفاده از بحث ها  و سوالات  انعکاسی، به مادران کمک می شد، راهکارهایی برای دستیابی به اهداف درمانی خود بیابند.

این پژوهش آزمایشی، با استفاده از یک طرح تک موردی به روش A-B-A برای سه خانواده مراجعه کننده به مرکز توانبخشی نوید عصر، در شهر تهران در بهار 1396 مورد اجرا قرار گرفته است. شرکت کنندگان از بین خانواده های کودکان دارای تشخیص ASD  بر اساس معیار های ورود (سن شناسنامه ای کودکان بین 10-3 سال؛ داشتن حداقل یک الگوی پردازش حسی ناهنجار؛ میزان تحصیلات مادران دیپلم یا بالاتر؛ تسلط کافی مادران در درک و بیان زبان فارسی) انتخاب شدند. این مطالعه در سه مرحله، به مدت هجده هفته اجرا شد. در دوره خط پایه (مرحله اول) شرکت کنندگان به مدت چهار هفته مداخلات درمانی معمول  (TAU) خود را دریافت داشته اند. دردوره مداخله (مرحله دوم) شرکت کنندگان به مدت 10 هفته (آموزش گروهی والدین دو جلسه در 1 هفته و 9 جلسه هدایتگری در 9 هفته) مداخله زمینه ای طراحی شده برای کودکان دارای اختلالات طیف اتیسم (CI-ASD)  را در کنار مداخلات درمانی معمول  (TAU) دریافت نمودند. در دوره پیگیری (مرحله سوم) شرکت کنندگان به مدت چهار هفته فقط مداخلات درمانی معمول (TAU) خود را دریافت داشته اند. مداخله زمینه ای توسط کاردرمانگری با 20 سال سابقه کار در حیطه توانبخشی کودکان انجام شد. فرم های ارزیابی در چهار مقطع زمانی: در شروع مطالعه قبل از مرحله اول، پس از مرحله اول، پس از مرحله دوم و در پایان مرحله سوم توسط مادران شرکت کننده در مطالعه تکمیل شد. نتایج درمان با استفاده از اندازه گیری عملکرد کاری کانادایی و مقیاس اکتساب هدف (برای مشارکت کودکان) و اندازه گیری خودکارآمدی والدین (برای احساس خودکارآمدی مادران) ارزیابی شد. یک مصاحبه نیمه ساختار یافته پس از پایان مرحله دوم (پایان مداخله زمینه ای) به منظور بررسی سطح پذیرش درمان و تجربه شرکت کنندگان از مداخله زمینه ای (CI-ASD) به انجام رسید. داده ها به صورت  جدول، نمودار و تحلیل دیداری از مراحل مختلف پژوهش گزارش شده است.

مقایسه نتایج پیش از مداخله و پس از مداخله نشان می دهد که دو شرکت کننده باقی مانده در مطالعه، از نظر متغیرهای نتیجه عملکرد کاری کودکان (26، 22، 14، 13) و (29، 23، 12، 12)،  رضایت از عملکرد کاری کودکان (25، 22، 17، 13) و (29، 23، 7، 7)، دستیابی به اهداف (6+، 2+، 6-، 6-) و (6+، 2+، 6-، 6-) و احساس خودکارآمدی والدین (57، 57، 53، 50) و (55، 49، 43، 44) بهبود قابل ملاحظه ای داشته اند و یافته های مرحله پیگیری نشان میدهند که روند بهبود نتایج تا 4 هفته بعد از مداخله زمینه ای ادامه داشته است. سطح پذیرش مادران از نحوه اجرا و نتایج مداخله زمینه ای (CI-ASD) توسط دو شرکت کننده باقی مانده در مطالعه، بالا گزارش شده است. یکی از شرکت کنندگان احتمالا به علت عدم درک و پذیرش این رویکرد درمانی، بعداز 3 جلسه هدایتگری از ادامه درمان انصراف داد.

دستآوردهای این پژوهش آزمایشی نشان می دهد که بر اساس نظر دو شرکت کننده باقی مانده در مطالعه، سطح پذیرش مادران از نحوه اجرا و نتایج  مداخله زمینه ای  (CI-ASD) بالا گزارش شده و احتمالا می تواند یک مداخله موثر برای کودکان با تشخیص ASD و خانواده های آنها باشد. مطالعات آتی لازم است تا اثربخشی مداخله زمینه ای طراحی شده برای کودکان دارای اختلالات طیف اتیسم را تایید نماید و ویژگی خانواده هایی که می توانند از این مداخله بهره مند شوند، مورد بررسی قرار دهند.