تحلیل انتقادی بر مفهوم «فیل هلن» بر سکه های اشکانی

رویکرد مورخان معاصر غربی به اصطلاح «فیل هلن» بر سکه های اشکانی بیان گر دو نوع تعبیر است. برخی برتری فرهنگ یونانی به فرهنگ ایرانی را قایل شده اند و این را تسلیم بی قیدوشرط فرهنگی قلمداد کرده اند. برخی دیگر، که بیش تر نتیجه نگاه مورخان متاخر غربی است، استفاده از این اصطلاح را نوعی «ترفند سیاسی» ازجانب پادشاهان اشکانی قلمداد کرده اند تا از این طریق بتوانند مهاجران یونانی قلمرو پادشاهی خویش را در کنترل درآورند. در این دیدگاه، بهره گیری از این اصطلاح بر سکه های اشکانی نه به معنای تسلیم بی قیدوشرط فرهنگ ایرانی درمقابل فرهنگ یونانی بوده و نه همه معنای آن در اهداف الزاما سیاسی خلاصه می شده است. آن چه در دوران یونانی مآبی و به خصوص تحت تاثیر اندیشه های رواقی و ریشه های ایرانی آن ایجاد شده بود نگرشی جهانی به مفهوم انسانیت بود که با رویکرد یونانیان پیش از آن تفاوتی شگرف داشت. این موضوع با تلقی ایرانیان از جامعه جهانی سازگاری داشت که برآمده از اندیشه های مزدیسنای دوران هخامنشی بود. از این رو، پادشاهان اشکانی با استفاده از این تعبیر درحقیقت نوعی از فرهنگ یونانی را می ستایند که نگرشی جهانی و غیرنژادی به جامعه انسانی دارد و از این طریق مقدمات جذب آنان در فرهنگ ایرانی را فراهم می کنند. این پژوهش با بهره گیری از شواهد مکتوب و مادی بر آن است با نشان دادن تفاوت فرهنگی یونانیان و ایرانیان دوران یونانی مآبی و پیش از آن قضاوتی بینابین با رویکردی فرهنگی جامعه شناختی ارایه دهد.