رویکرد پزشکان دوره قاجار به اخلاق پزشکی؛ با تاکید بر وصایای حکیم اثر میرزاجعفر طبیب مشهدی

دستاورد پزشکان مسلمان در اخلاق پزشکی حاصل توجه ویژه ای است که آنان به مسایل اخلاقی در حرفه خویش داشته اند. این نگرش در پرتوی آموزه های اسلامی به ثمر نشسته و در تاریخ پزشکی اسلامی جایگاه ویژه یافته است. میراث ارزشمند آنان امروز می تواند در سامان دهی رویکرد نوین مسلمانان به اخلاق پزشکی موثر باشد.

پژوهش حاضر کوشیده است تا با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی، جایگاه اخلاق پزشکی در عصر قاجار و پزشکان اخلاق مدار این دوره را مورد بررسی قرار داده، همچنین کتاب وصایای حکیم، اثر میرزاجعفر طبیب، دانشمند برجسته و در عین حال کم تر شناخته شده عصر قاجار را مورد بررسی قرار داده، رهنمودها و دستورالعمل های اخلاقی آن را در زمینه چگونگی ارتباط پزشک با بیمار و خانواده وی به دست آورده، دسته بندی کند، سپس با تتبع و تحلیل یافته ها، اصول اخلاق پزشکی مورد نظر وی را استنتاج نماید.

در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری، استناد به متون مورد استفاده، پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل ها رعایت شده است.

پژوهش حاضر نشان می دهد توجه به اصول اخلاق پزشکی نزد پزشکان عصر قاجار جایگاه مهمی داشته است. همچنین مبنای توصیه ها و دستورالعمل های اخلاقی در کتاب وصایای حکیم در تعامل پزشک با بیمار و خانواده وی در چارچوبی ناظر به شش اصل اخلاقی امانتداری، توکل به خدا، سودرسانی به بیمار، عدم آسیب رسانی، شفقت و مهربانی، عدالت است.

حکیم محمدحسین عقیلی خراسانی، حکیم میرزامحمدتقی شیرازی، میرزاسیداحمد شریف تنکابنی، میرزاعلی دکتر همدانی رییس الاطباء، آیت ا... سیدحسین حکیم و دکتر سعیدخان کردستانی از نمونه های برتر پزشکان اخلاق مدار این دوره هستند. همچنین میرزاجعفر طبیب از جمله پزشکان مسلمان و باایمانی است که در دوره افول تمدن جهان اسلام در کتاب وصایای حکیم به طرح مباحث اخلاق پزشکی همت گمارده است. توصیه ها و نکته های اخلاقی وی علاوه بر چگونگی برخورد با بیمار ناظر به رابطه پزشک با خانواده بیمار است.