چالشهای دو مفهوم ماده و قوه ارسطویی با توجه به مباحث فیلسوفان مسلمان

در دوره جدید و میان ارسطوپژوهان معاصر، مفهوم ماده اولی مورد توجه بیشتری قرار گرفته و مباحث چالش برانگیزی پیرامون آن شکل گرفته است. در این مقاله، به مقایسه دو مفهوم ماده و قوه در فلسفه ارسطو که بسیار به یکدیگر نزدیکند، پرداخته ایم. پژوهشگران عموما از دوگانگی و تفکیک این دو مفهوم غفلت کرده اند؛ درحالیکه توجه به تمایزهای آنها تبیین مباحث چالشی ماده اولی ارسطویی را آسانتر میکند. یکی از این تمایزها توجه به هیپوکایمنون (زیرنهاد) بودن ماده ارسطویی است که کمک میکند، از حیث استقلال داشتن آن، با مفهوم قوه خلط نشود. در نوشته های ارسطو، اصطلاح هوله و دونامیس (ماده و قوه) همواره همراه یکدیگر بکار رفته است و این امر سبب شده تفکیک این دو مفهوم دشوار باشد؛ درصورتیکه باید توجه داشت که تفکیک این دو مفهوم، نقشی اساسی در فهم ماده اولی و مباحث چالشی پیرامون آن مانند نحوه ترکیب ماده و صورت و اینهمانی جوهر جدید ایفا میکند. فیلسوفانی همچون ابن سینا به ویژگیهای مختلف ماده التفات داشته و این ویژگیها را از یکدیگر تفکیک نموده اند. در میان معاصرین نیز مرتضی مطهری مباحثی در اینباره مطرح کرده است که در این نوشتار مورد توجه قرار میگیرد. با تحلیل این دیدگاه ها میتوان نتیجه گرفت که ماده اولی صرفا نمیتواند قوه محض باشد بلکه محلی برای پذیرش صورت نیز هست. بنابرین، با توجه به مبانی ارسطویی، بقای ماده اولی ضروری است.