تحلیل آماری - همدیدی تاریخ اولین بارش موثر در غرب و شمال غرب ایران

یکی از مهم ترین مباحث درباره بارش و کشت گندم دیم، تاریخ رخداد اولین بارش موثر یا به عبارتی بارشی است که بتواند رطوبت خاک را به منظور کاشت فراهم سازد. پژوهش حاضر باهدف مطالعه تغییرپذیری و روند احتمالی در تاریخ اولین بارش موثر و شرایط همدید منجر به رخداد آن در شمال غرب و غرب ایران انجام شده است. به این منظور، داده های بارش ایستگاه های منطقه از سازمان هواشناسی کشور گرفته شد. ابتدا اولین بارش یک یا دو روز متوالی حداقل 5 میلی متر همراه با رخداد بارشی دیگر با فاصله زمانی کمتر از ده روز، به عنوان اولین بارش موثر انتخاب شد. در گام بعد، با استفاده از آزمون من-کندال و شیب خط روند در تاریخ رخداد اولین بارش موثر در منطقه بررسی شد. درادامه، با استفاده از داده های ارتفاع ژیوپتانسیل، باد و رطوبت تراز 850 و 500 هکتوپاسکال نسخه ERA-Interim اخذشده از وبگاه ECMWF، الگوهای همدید بارش های موثر با روش تحلیل خوشه ای شناسایی شد. نتایج نشان داد که بیش از 90% اولین بارش های موثر در ماه اکتبر رخ داده است. ایستگاه های اردبیل، سنندج، خرم آباد، کرمانشاه، زنجان، ارومیه، تبریز و همدان به ترتیب زودترین میانگین اقلیمی شروع اولین بارش موثر در دوره (1987 تا 2016) داشته اند. بیشترین و کمترین اختلاف بین سالیانه در تاریخ رخدادها به ترتیب در ایستگاه ارومیه و اردبیل مشاهده شد. گرچه نوسانات بین سالیانه بالایی در تاریخ رخداد وجود دارد؛ اما بررسی روند آن ها با آزمون من-کندال نشان داد که روند تغییرات همه ایستگاه های مورد مطالعه در دو دوره بررسی، در سطح 5% معنی دار نیست. الگوهای همدید ایجادکننده اولین بارش های موثر منطقه شامل ناوه کوتاه، بندال امگا و کم ارتفاع بریده و ناوه بلند مدیترانه بوده اند. در این میان، بندال امگا به دلیل دسترسی بیشتر به رطوبت و شرایط ناپایداری حاصل از ریزش هوای سرد، با بارش فراگیرتری در منطقه همراه بوده است.