آز و نیاز در شاهنامه و آیین مزدیسنا

آز و نیاز از دیوهای آیین مزدیسنا هستند. در این میان، دیو آز، نیرومندتر و شناخته شده تر است؛ چرا که بر اساس اوستا او به دشمنی با بزرگترین و مقدس ترین عناصر دین زرتشتی از جمله آتش، ایرانی، آب و گیاه برخاسته است. هم چنین بنابر باورهای مزدیسنان، هنگام رستاخیز، تنها دیوی فر که پا به پای اهریمن تا آخرین لحظات تاب می آورد و با نیروهای اهورایی می جنگند دیو آز است. حکیم بزرگ توس نیز به عنوان سراینده ی حماسه ی ملی ایران، در شاهنامه از آز و نیاز به عنوان دیوهایی نابکار و نیرومند یاد کرده است و حتی آز را دشمن سرسخت خرد می داند؛ در شرایطی که می دانیم تا چه اندازه برای خرد پایگاه والا وارزشمندی قایل است. به طور کلی، مفهومی که فردوسی از آز اراده کرده، چکیده ی همان تعریفی است که آیین مزدیسنا از این دیو ارایه کرده است: زیاده خواهی و فزون طلبی. در این میان، در داستان رستم و سهراب و ماجرای دشمنی سلم و تور با ایرج، بیش از سایر بخشهای شاهنامه می توان نتایج سوء آز را مشاهده کرد.