نقد ادبی در قهوه خانه های عصر صفوی

نقد ادبی به معنای امروزی آن عمدتا برآمده از فکر و فرهنگ مغرب زمین است اما این به آن معنا نیست که در فرهنگ و تاریخ ادب فارسی، ما نقد ادبی نداشته ایم. دوره صفوی به لحاظ نقد ادبی و بررسی و دقت های موشکافانه آثار شعری، یکی از درخشان ترین دوره های نقد ادبی تاریخ ادب فارسی است. معناگرایی و تلاش برای یافتن مضمون تازه، مهم ترین شاخصه نقد ادبی این عصر و دقت نظر در مباحث تاثیر و تاثر شاعران از هم دیگر و تلاش برای حقیقت مانندی از جریان های نقد ادبی در این عصر است. قهوه خانه ها به عنوان مهم ترین و بزرگ ترین محفل شعر و نقد ادبی در این عصر در داخل مرزهای ایران صفویه، نقشی به سزا در عرصه ادبی این عصر دارد. ما در این مقاله تلاش کرده ایم این گزاره کلی که برخی بزرگان نوشته اند «نقد ادبی موجود در این قهوه خانه نقد ذوقی است.» را تبیین و بررسی نماییم. پرتو افکندن بر موضوع نقد ادبی در درون قهوه خانه های عصر صفوی که کسی تاکنون موردی و تفصیلی بدان نپرداخته است، رسالت این نوشتار است. بررسی مهم ترین تذکره های عصر صفوی و تحلیل محتوای داستان های منقول در این تذکره ها از نقد ادبی موجود در قهوه خانه های این عصر به ما نشان می دهد، نقد ادبی موجود در این قهوه خانه ها به تبعیت از ذوق حاکم بر این عصر، معنی گرایی است و روش نقد نیز عموما نقد ذوقی و استحسانی است. نقد ادبی موجود در این قهوه خانه ها به دو طریق در عرصه شعر این عصر تاثیری به سزا داشته است: اول به دلیل حضور عامه مردم و استقبال آن ها از شعرخوانی، باعث ترغیب و تشویق خیل کثیری از مشتاقان برای سرودن شعر شده و بسیاری از عوام این عصر از هم نشینی با شعرا طبع شاعری یافته اند؛ دوم این ارتباط دوسویه میان مخاطب و هنرمند در این مکان ها باعث هدایت ذوق ادبی عصر و توجه شاعران به پسند مخاطب گردیده است.