ارزیابی تحمل خشکی ژنوتیپ های امیدبخش پسته "جوکار1" و "جوکار2" در مقایسه با پایه های متداول بومی ایران

پسته‎‎‎‎ (Pistacia vera L.) ‎‎‎‎یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی و اقلام صادراتی کشور می باشد که به تنهایی یک سوم از درآمدهای غیر ‏‏‏نفتی بخش کشاورزی ‏را به خود اختصاص داده است‎‎‎‎.‎‎‎‎‏ اگرچه پسته را به عنوان گیاهی سازگار با شرایط نامساعد محیطی می شناسند اما خشکی ‏‏‏و شوری از مهم ترین عوامل ‏کاهش عملکرد این طلای سبز ایران می باشند‎‎‎‎.‎‎‎‎‏ هدف از مطالعه حاضر ارزیابی ‏‏‏تحمل خشکی دو ژنوتیپ جدید با نام های "جوکار1" و "جوکار2" در ‏مقایسه با ‏‏دو پایه متداول بومی کشور (بادامی زرند و قزوینی) که از تحمل خشکی مطلوبی برخوردار هستند، بود.‎‎ ‎‎در همین ‏راستا این دو ژنوتیپ امیدبخش به همراه دو پایه بادامی زرند و قزوینی طی دو سال متوالی 1397 و 1398 در قالب آزمایش چندعاملی بر پایه طرح کاملا ‏‏تصادفی در سه ‏سطح آبیاری مطلوب (دور ‏‏آبیاری 5 روز)، تنش متوسط (دور آبیاری 10 روز) و تنش شدید خشکی (دور آبیاری 15 روز) با پنج تکرار و پنج مشاهده در هر تکرار در لوله های پلیمری کشت و با کمک شاخص مورفو-فیزیولوژیک ارزیابی گردیدند. نتایج حاصل از اعمال تیمارهای آبیاری در سال اول و دوم اجرای آزمایش نشان داد که بین سطوح مختلف خشکی در تمامی صفات مورفو-فیزیولوژیک ارزیابی شده به استثنای درصد آب ساقه و تعداد انشعابات اصلی ریشه، اختلاف معنی داری مشاهده گردید. تحلیل صفات رویشی و فیزیولوژیک مرتبط با وضعیت آب در گیاه نشان داد که پایه جوکار2 در شرایط تنش خشکی متوسط و بادامی زرند و جوکار1 در شرایط مطلوب و تنش خشکی شدید به عنوان پایه های برتر با رشد رویشی مناسب و تحمل به خشکی بالاتر شناخته شدند. پایه جوکار2 در مراحل اولیه رشد در سال اول اجرای آزمایش حساسیت قابل توجهی نسبت به سه پایه دیگر نشان داد و رشد رویشی و سطح برگ آن نیز کاهش معنی داری یافت اما در سال دوم آزمایش این حساسیت کاهش یافت. ارزیابی شاخص های مورفولوژیک ریشه، طوقه و ساقه نیز تایید کننده برتری جوکار2 در شرایط تنش خشکی متوسط بود. اما بین چهار پایه مورد ارزیابی در شرایط آبیاری مطلوب و تنش شدید تفاوت قابل ملاحظه ای در صفات مذکور مشاهده نگردید. تجزیه خوشه ای پایه ها بر اساس صفات اندازه گیری شده نشان داد که در هر سه شرایط مطلوب و تنش خشکی متوسط و شدید دو پایه بادامی زرند و جوکار1 در یک زیرگروه قرار گرفتند که بیانگر قرابت نزدیک این دو پایه می باشد. ارزیابی سه شاخص یکنواختی، قدرت استقرار و زنده مانی در شرایط گلخانه و باغ حاکی از برتری سه پایه بادامی زرند، جوکار1 و قزوینی بود. قدرت استقرار و زنده مانی هر چهار پایه در شرایط باغ، مطلوب ارزیابی گردید و نهال خشک یا آسیب دیده ای مشاهده نشد. در این پژوهش با درنظر گرفتن جمیع معیارهای مورد ارزیابی می توان نتیجه گرفت که پایه جوکار1 در مقایسه با دو پایه بادامی زرند و قزوینی که از برترین پایه های کشور محسوب می گردند و تحمل به خشکی آن ها در پژوهش های متعدد تایید گردیده است، تحمل به خشکی قابل قبولی نشان داده و از رشد رویشی بالاتری نیز برخوردار می باشد. پایه جوکار2 نیز در شرایط تنش خشکی متوسط از برتری قابل توجهی نسبت به سه پایه دیگر برخوردار بود اما یکنواختی و قدرت استقرار اولیه آن پس از جوانه زنی از سایر پایه ها پایین تر بود. نهایتا در این پژوهش دو پایه بادامی زرند و جوکار1 به عنوان پایه های برتر انتخاب گردیده که از رشد رویشی، تحمل به خشکی، یکنواختی، قدرت استقرار و زنده مانی مطلوبی برخوردار بودند.