تبیین نظری پدیده مرگ در زندان در بستر عدالت کیفری تطبیقی

در مقاله حاضر با بهره گیری از نظریه های انسانیت زدایی (و خوانش های جدیدتر آن) و دشمن پنداری زندانیان، به تحلیل مرگ گروهی از افراد در بازداشتگاه یا زندان پرداخته شده است که تعلق آن ها به گروه های مختلف نژادی، قومی، اقتصادی، یا محکومیت به طیف خاصی از جرایم یا حتی متهم شدن به آن ها میزان خطر مرگ افراد را در چنین محیط هایی افزایش می دهد. برای پاسخ به این پرسش که کدام گروه از متهمان یا محکومان در ایران نسبت به پدیده مرگ در زندان به آسیب پذیری بیشتری دچار هستند، نگارندگان این مقاله با بهره گیری از نظریه های پیش گفته و نیز استفاده از روش نمونه پژوهی به مطالعه 30 نمونه از پروند ه های مرگ در بازداشتگاه ها یا زندان های ایران در حد فاصل سال های 1382 تا 1397 اقدام کرده اند. در کنار این موضوع، برای بررسی فرضیه یادشده، به تحلیل نمونه هایی تطبیقی از مرگ افراد در زندان پرداخته اند تا نشان دهند آیا قربانیان این پدیده دارای ویژگی های مشترکی همچون تعلق به گروه های خاص نژادی، قومی، اقتصادی یا اجتماعی هستند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که همه محبوسان به یک نسبت در برابر پدیده مرگ در زندان آسیب پذیر نیستند. به طور غالب، متهمان یا محکومانی در معرض پدیده یادشده قرار می گیرند که با دسته ای از ارزش های سخت غیرقابل اغماض نظام های کیفری در تعارض اساسی باشند. بررسی داده های 30 مورد از پرونده های مرگ در زندان های ایران نشان می دهد که علت بازداشت یا محکومیت در 21 مورد از آن ها در خصوص اتهامات امنیتی بوده است. تراکم متهمان یا محکومان امنیتی در آمار پرونده های مرگ در زندان می تواند تقویت کننده این فرضیه باشد که این دسته از زندانیان در نگاه مقام های عدالت کیفری طی فرایند انسانیت زدایی به مثابه دشمن تلقی شده اند.