پایگاه اقتصادی و اجتماعی یک حکومت محلی در جنوب قفقاز: بررسی منابع اقتصادی قدرت خوانین شیروان در آستانه تسلط روسیه (1770-1820 م.)

در مقاله پیش رو تلاش شده است یکی از جنبه های مغفول زمامداری محلی در ایران یعنی منابع اقتصادی و الگوی مدیریت آن در جهت حفظ و توسعه اقتدار سیاسی خاندانی بررسی شود. به این منظور نمونه حکومت محلی شیروان (شروان) در دوره فرمانروایی خاندان آل سرکار انتخاب شده و دلیل این انتخاب امکان منحصربه فردی است که دسترسی به یک گزارش آماری فراهم آورده است. همزمان تلاش شده است از رهگذر یک بررسی تحلیلی مبتنی بر واکاوی زمینه تاریخی موضوع روایت های رایج از تاریخ شیروان در دوره حاکمیت خاندان آل سرکار نقد شود. با اینکه نمونه شیروان را نمی توان به مثابه یک الگوی عام و فراگیر برای فهم سازوکار اقتصادی حکومت های محلی درنظر گرفت، دلایلی وجود دارد که می تواند ما را به درکی هرچند نسبی از کیفیت توزیع منابع اقتصادی در جهت تصرف و توسعه اقتدار محلی در وضعیت استقلال نسبی راهنمایی کند. مبنای این بررسی، مجموعه ای از اطلاعات آماری و توصیفی است که در «گزارش 1820 ایالت شیروان» گردآوری شده و تصویری نسبی از منابع اقتصادی این ایالت در واپسین سال های حاکمیت مصطفی خان شیروانی و کیفیت توزیع و مدیریت آن به دست می دهد. این اطلاعات در چهارچوب یک پژوهش تاریخی متعارف مبتنی بر رویکرد تاریخ اجتماعی بررسی و تلاش شده است ضمن ترسیم نمایی از حکومت محلی شیروان در نیمه دوم سده دوازدهم/هجدهم، نقش عامل اقتصادی و مدیریت آن در حفظ و توسعه این حکومت محلی تببین شود.