ارزیابی لاین های S1 گرده افشان چغندرقند با استفاده از شاخص های تحمل به خشکی

سابقه و هدف:

 گیاهان در مراحل مختلف رشد و نمو خود با تنش های زیستی و غیرزیستی مواجه می شوند. تنش خشکی به عنوان یک تهدید جدی برای تولید موفق محصولات در سراسر جهان از جمله ایران می باشد. یکی از راه های انتخاب ارقام متحمل به خشکی، ارزیابی و تعیین قدرت سازگاری آن ها در دو محیط تنش و بدون تنش است و با استفاده شاخص های گزینش می توان ژنوتیپ های متحمل را انتخاب کرد. هدف از این تحقیق ارزیابی لاین های S1 گرده افشان چغندرقند تحت شرایط بدون تنش و تنش خشکی به منظور گزینش لاین های امید بخش و متحمل به خشکی می باشد.

این آزمایش به منظور ارزیابی شاخص های تحمل به خشکی تعداد 30 ژنوتیپ چغندرقند (29 لاین S1 گرده افشان به همراه جمعیت اصلاحی اولیه) و روابط آنها با عملکرد شکر در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395 انجام شد. آبیاری ها تا مرحله تنک و وجین (استقرار بوته ها) به طور معمول انجام شد. آبیاری های بعدی در شرایط بدون تنش پس از 90 میلی متر و در شرایط تنش خشکی پس از 200 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A صورت گرفت. در ارزیابی تحمل و حساسیت لاین های مورد مطالعه به تنش خشکی از شاخص های YSI (شاخص پایداری عملکرد)، TOL (شاخص تحمل)، MP (میانگین حسابی محصول دهی)، GMP (میانگین هندسی محصول دهی)، SSI (شاخص حساسیت به تنش)، STI (شاخص تحمل به تنش)، DTI (شاخص تحمل به خشکی)، BTI (شاخص تحمل چغندرقند)، HARM (میانگین هارمونیک)، YI (شاخص عملکرد)، YR (کاهش عملکرد) و DI (شاخص مقاومت به خشکی) استفاده شد. برای مطالعه هم زمان متغیرها، ارتباط بین شاخص ها و شناسایی ژنوتیپ های متحمل تجزیه به مولفه های اصلی انجام و نمایش ترسیمی بای پلات بر اساس دو مولفه اول ترسیم شد. تجزیه واریانس و برآورد همبستگی ها با نرم افزار آماری SAS 9.1 و تجزیه به مولفه های اصلی و رسم نمودار بای پلات به کمک نرم افزار Minitab18.1 انجام شد.

نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که از نظر عملکرد شکر بین ژنوتیپ های مورد بررسی و رژیم های مختلف آبیاری تفاوت معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد. بیشترین عملکرد شکر در شرایط بدون تنش و تنش خشکی به ترتیب در لاینS1-45 (98/8 تن در هکتار) و S1-3 (15/5 تن در هکتار) مشاهده گردید. لاین هایS1-80، S1-95، S1-45، S1-3، S1-13، S1-8 و جمعیت اصلاحی اولیه در در هر دو شرایط آبیاری، عملکرد شکر بالاتر از میانگین داشتند و بر پایه دستورالعمل فرناندز جزو گروه A (عملکرد بالا در شرایط بدون تنش و تنش) قرار گرفتند. مطالعه ضرایب همبستگی بین شاخص های تحمل و عملکرد شکر در شرایط بدون تنش و تنش خشکی حاکی از برتری شاخص های MP، GMP، STI، BTI و HARM بود.

به طور کلی نتایج نشان داد که لاین هایS1-3، S1-45 و S1-80 را که هم از لحاظ شاخص های MP، GMP و STI و هم از لحاظ عملکرد شکر تحت شرایط تنش در سطح بالایی قرار داشتند به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها به تنش خشکی شناسایی شدند.